Tôn giáo/Tín ngưỡng

Thờ cúng tổ tiên là một loại hình tín ngưỡng dân gian có ảnh hưởng sâu đậm trong tâm thức của người Việt. Đây chính là đạo lý ngàn đời của dân tộc Việt luôn hướng về cội nguồn dân tộc “uống nước nhớ nguồn”. Tìm hiểu tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của cộng đồng người Việt ở Nam bộ là việc làm mang tính khoa học và thực tiễn, góp phần hiểu sâu hơn về đời sống văn hóa tinh thần….

Một trong những vấn đề làm Tolstoi quan tâm khi ông mới khởi nghiệp viết văn đó là sự sống và cái chết, bởi theo ông đây là hai vấn đề thường làm cho người đời trăn trở kể từ thời Socrate, Solomon đến Schopenhauer. Sự suy tư về sự sống và cái chết được ông phản ánh trong các tác phẩm điển hình như “Ba cái chết” (Three Deaths, 1862), “Chiến tranh và hòa bình” (War and Peace, 1863 – 1869). “Anna Karenina”, (1874 – 1877 , “Cái chết của Ivan Ilyich” (The Death of Ivan Ilyich, 1886)….

Tr­ước khi có những biến động trong đời sống tư­ t­ưởng ở thế kỉ XIII(1) , cư dân Đông Nam Á (ĐNA) chủ yếu theo Hindu giáo và Phật giáo Đại thừa. Hai tôn giáo này đư­ợc truyền vào ĐNA từ những thế kỉ đầu sau Công nguyên và có sức hút kì lạ đối với quần chúng. Hầu hết các cư­ dân ĐNA đều đi theo Hindu giáo và Phật giáo Đại thừa và tôn thành quốc giáo của dân tộc mình.

Hindu giáo là tôn giáo lớn nhất, cổ xưa nhất và cũng đặc biệt nhất của Ấn Độ truyền thống, có số lượng tín đồ đông đảo. Ngay từ những thế kỷ đầu Công nguyên, cùng với Phật giáo, Hindu giáo là một trong hai tôn giáo lớn của Ấn Độ được truyền bá rộng rãi đến Đông Nam Á thông qua hoạt động thương mại và truyền giáo. Mặc dù việc sùng kính Shiva và Vishnu đều song song tồn tại trong đời sống tôn giáo của cư dân ở đây, nhưng tùy từng nơi và tùy từng giai đoạn lịch sử, việc sùng kính Shiva hay Vishnu sẽ chiếm ưu thế riêng hoặc song song tồn tại. Tình hình này diễn ra khá điển hình trong lịch sử tôn giáo của Campuchia, đặc biệt là thời kỳ Angkor (802 – 1432)

Kể từ khi tiếp nhận và tiếp tục thờ phụng cho đến nay, khu đền tháp cổ Chămpa ở Nha Trang được người Việt gọi bằng những cái tên khác nhau: Tháp Thiên Y A Na, Thiên Y cổ tháp, Tháp Thiên Y Thánh Mẫu, Tháp Bà, Tháp Bà Pô Nagar; riêng nữ thần được thờ phụng ở đây, ngoài những tên gọi trên, còn được gọi là Bà chúa tiên, Thiên Y A Na Ngọc Diễn Phi, Chúa Ngọc Diễn Phi. Như các nhà nghiên cứu đã nhận thấy, trong tất cả những cái tên được người Việt gọi này, chỉ cái tên Thiên Y A Na là gần nhất về phát âm với cái tên cổ của người Chăm: Yan Pu Nagara…

Bài viết này được thực hiện trên quá trình điền dã, thu thập tư liệu thực tế tại các điểm người Hoa hiện đang sinh sống tại tỉnh Thừa Thiên Huế. Qua đó, chúng tôi tập trung nghiên cứu 3 nội dung chính: quá trình định hình và phát triển tục thờ Thiên Hậu ở Thừa Thiên Huế; những đặc điểm của tục thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu trong tín ngưỡng thờ nữ thần ở vùng đất này, sự biến đổi trong tục thờ cúng Thiên Hậu Thánh Mẫu trong bối cảnh hiện nay.

Với tư cách là một quốc gia thống nhất (được kiến dựng từ nhiều truyền thống văn hoá và các vương quốc cổ khác nhau), Phật giáo, một tôn giáo lớn của khu vực và thế giới, cũng đã sớm được truyền bá đến Việt Nam và nhiều vương quốc ở Đông Nam Á. Phật giáo truyền đến Việt Nam vào khoảng đầu Công nguyên và người ta đã biết đến một trung tâm Phật giáo đầu tiên là vùng Luy Lâu, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh hiện nay….

Lễ hội cầu ngư là một sinh hoạt văn hoá thường niên, náo nức, trang trọng của cộng đồng cư dân làm nghề biển từ Quảng Bình vào đến Nam Bộ. Bài viết này phác họa lễ cầu ngư truyền thống ở vùng biển Quảng Nam và thành phố Đà Nẵng, như góp thêm sắc màu vào bức tranh văn hoá biển Trung Bộ và Nam Bộ.

Bài viết điểm tới một số tư liệu của các tác giả xưa và nay ở trong, ngoài nước để đưa ra nhận định và tranh luận về các dòng chảy tín ngưỡng, hình thành gần xa với tục thờ Mẫu của Việt Nam. Bài viết đề cập tới nghi thức “lên đồng”, nội dung bài hát Văn với giá trị văn học qua “văn chầu các Mẫu”, “văn chầu về các Đức thánh, ông Hoàng và cả giá trị âm nhạc liên quan với một số nghệ thuật diễn xướng nghi lễ tổng hợp.

 Như tất cả các thành tố của văn hóa dân gian, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ, trong quá trình phát triển của mình, cũng đã chịu ảnh hưởng, tác động của các yếu tố xã hội, lịch sử. Những gì chúng ta quan sát thấy về tín ngưỡng này hôm nay đều là sự quan sát trên lát cắt đương đại. Trong dòng sông thời gian cùng không gian, tín ngưỡng này có sự vận động và biến đổi. Chính sự vận động và biến đổi ấy tạo cho tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương có những đặc điểm riêng so với các tín ngưỡng khác trong tâm thức dân gian người Việt. Nói khác đi tí chút, chính những đặc điểm riêng ấy tạo ra giá trị cho tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ.

Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên là loại hình tín ngưỡng dân gian gắn liền với tập tục văn hóa, đạo đức trên cơ sở của niềm tin tổ tiên sẽ che chở, phù hộ cho con cháu. Tín ngưỡng được thể hiện thông qua nghi lễ thờ cúng theo quan niệm, phong tục, tập quán của mỗi con người, mỗi gia đình và mỗi cộng đồng xã hội. Dân tộc Dao Quần Chẹt ở xã Quân Chu, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên cũng như các dân tộc anh em khác, lấy việc thờ cúng tổ tiên làm trọng và là yếu tố chi phối đời sống tâm linh. Ngày nay, những nét độc đáo chính trong văn hóa thờ cúng tổ tiên của người Dao ở đây vẫn được duy trì.