Di sản văn hóa

Bài viết bàn về vai trò của hệ thống thiết chế văn hóa cộng đồng (trường học, cơ sở tín ngưỡng, bệnh viện, nghĩa trang) và tập quán văn hóa trong cơ chế bảo tồn di sản văn hóa của người Hoa ở Việt Nam. Theo tác giả, thiết chế văn hóa và tập quán văn hóa giống như không gian và thời gian trong cơ chế bảo tồn di sản văn hóa. Bất cứ thành tố nào trong hệ thống này bị khiếm khuyết đều ảnh hưởng trực tiếp tới cơ chế vận hành và sự tồn vong của di sản văn hóa…

 Nền văn minh Khmer phát triển rực rỡ từ đầu thế kỷ thứ 9 cho tới giữa thế kỷ 15 rồi lụi tàn và mau chóng chìm vào quên lãng, để lại cho đất nước và nhân dân Campuchia những di sản văn hóa vô giá. Ngày nay nền văn minh này chỉ còn là những phế tích rải rác khắp đất nước, chìm lút trong rừng già hay bị chính bàn tay con người tàn phá. Trong số đó, Angkor là nơi có các ngôi đền đẹp nhất, còn nguyên vẹn nhất và tập trung với mật độ cao nhất…

Có lẽ hiếm thấy một nơi nào trên đất nước ta mà ở đó thời tiết lại chia ra làm hai mùa: mùa mưa và mùa khô rõ rệt và đều nhau về thời gian như Tây Nguyên. Ở Tây Nguyên, hai mùa được phân bổ theo tháng dương lịch như sau: Mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 10 và mùa khô từ tháng 10 tới tháng 4. Thời tiết thì như vậy, địa hình Tây Nguyên thì bao la, bạt ngàn rừng núi điệp trùng. Chính đặc điểm của địa hình và thời tiết đã tạo ra ở nơi đây cả một vùng sinh thái đặc biệt…

Theo quan niệm phổ biến hiện nay, di sản văn hóa Việt Nam (bao gồm cả di sản văn hóa vật thể và di sản văn hóa phi vật thể) chính là đối tượng của ngành công nghiệp văn hóa và đóng vai trò ngày càng quan trọng trong sự phát triển của đất nước. Tuy nhiên, hiện còn thiếu cơ chế, tổ chức quản lý, văn bản hướng dẫn để di sản văn hóa vừa phát huy được vai trò trong ngành công nghiệp văn hóa, vừa tránh bị tổn thương từ những tác động khách quan….

Những dấu tích văn hoá, nghệ thuật thuộc những thời đại xa xưa của một dân tộc, là hiện thân của cái dĩ vãng của dân tộc đó, đồng thời cũng là một phần dĩ vãng của nhân loại. Con người cần cái dĩ vãng đó để nhìn lại mình và kẻ khác. Nó như một tấm gương, nhìn vào đó người ta thấy được lịch sử, thấy được những nét nhân bản, hay không nhân bản, trong một nền văn hoá, nghệ thuật, và từ đó nhận ra được những cái đẹp phổ biến, mà con người dù ở thời đại nào, thuộc nền văn hoá nào, cũng đều có thể cảm thụ được.

Từ Công ước Di sản thế giới (Paris, 1972) trở về trước, trong nhận thức về Di sản văn hoá của nhân loại, UNESCO mới quan tâm đến các di tích khảo cổ, kiến trúc, địa danh văn hoá và tự nhiên trong Danh mục Di sản thế giới, nhưng vẫn chưa đề cập đến di sản văn hoá (DSVH) phi vật thể. Năm 1989, với nhận thức ở tầm quốc tế, UNESCO đã xây dựng văn bản quốc tế bảo vệ DSVH tryền miệng và vô hình của nhân loại; bảo vệ văn hoá truyền thống và văn hoá dân gian (VHDG). Xin điểm những nét chính của các văn bản quan trọng đó để cùng tham khảo…

Do những đặc điểm địa – văn hóa, trong quá trình dựng nước và giữ nước lâu dài của mình, cộng đồng các dân tộc Việt Nam đã sáng tạo/và còn để lại/những di sản văn hóa hết sức độc đáo và đa dạng. Tính đến nay, trong số hàng chục nghìn di tích lịch sử – văn hoá và danh lam thắng cảnh ở Việt Nam, đã có 92 di tích được xếp loại Quốc gia đặc biệt, 3.048 di tích xếp loại Di tích Quốc gia và 6.092 di tích cấp tỉnh. Và, cho đến nay, đã có 8 di sản vật thể tại Việt Nam đã chính thức được công nhận là Di sản Thế giới…

Di sản văn hóa Thăng Long – Hà Nội bao gồm cả văn hóa vật thể và phi vật thể, luôn đóng vai trò quan trọng trong lịch sử hình thành, phát triển của Thăng Long – Hà Nội. Di sản văn hóa đó không chỉ là tài sản của cư dân nơi đây, mà còn là tài sản của quốc gia; phản ánh một cách tập trung nhất, tiêu biểu nhất di sản văn hóa Việt Nam, và là nền tảng quan trọng để tạo nên bản sắc văn hóa và hệ giá trị của văn hóa dân tộc và của đất nước. Di sản văn hóa phi vật thể Thăng Long – Hà Nội bao gồm nhiều loại hình như: Văn học dân gian, di sản Hán Nôm, nghệ thuật biểu diễn, phong tục, tôn giáo, tín ngưỡng, lễ hội, văn hóa ẩm thực, nghề thủ công truyền thống,…

Góp phần làm nên một Hàm Rồng “danh giá” trong lịch sử và vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay là sự “chồng dầy” và “hiện tồn” của rất nhiều loại hình di sản văn hóa. Trong đó, di vật, cổ vật là những di sản văn hóa tiêu biểu, điển hình và có những giá trị mang tính đại diện cho xứ Thanh, cho dân tộc. Nghiên cứu bước đầu về di vật, cổ vật vùng Hàm Rồng nhằm làm sáng tỏ những giá trị độc đáo, và bổ sung vào kho tàng di sản văn hóa xứ Thanh nói riêng và cả nước nói chung. Đồng thời, làm cơ sở cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị trong thời kỳ hội nhập một cách hiệu quả.

Di sản văn hóa Hán – Nôm là những thư tịch, tài liệu được viết bằng chữ Hán và chữ Nôm, là kho tàng tư liệu thành văn vô cùng phong phú của nước ta. Di sản văn hóa Hán – Nôm đã trở thành một bộ phận quan trọng trong hệ thống di sản văn hóa quý giá của dân tộc, là sợi dây liên kết giữa quá khứ với hiện tại, là nguồn tư liệu quan trọng giúp cho thế hệ hôm nay và mai sau có cơ hội tìm hiểu về cội nguồn lịch sử – văn hóa của dân tộc…

Điều I Luật di sản văn hoá xác định rõ: Di sản văn hoá bao gồm di sản văn hoá phi vật thể và di sản văn hoá vật thể, là sản phẩm tinh thần, vật chất có giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học, được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác ở nước Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam. Quy định nói trên đặt ra yêu cầu phải có cách tiếp cận liên ngành, đa chiều và tổng hợp nếu muốn hiểu một cách toàn diện giá trị của khu di tích Phủ Dầy.