Di sản văn hóa

Theo quan niệm phổ biến hiện nay, di sản văn hóa Việt Nam (bao gồm cả di sản văn hóa vật thể và di sản văn hóa phi vật thể) chính là đối tượng của ngành công nghiệp văn hóa và đóng vai trò ngày càng quan trọng trong sự phát triển của đất nước. Tuy nhiên, hiện còn thiếu cơ chế, tổ chức quản lý, văn bản hướng dẫn để di sản văn hóa vừa phát huy được vai trò trong ngành công nghiệp văn hóa, vừa tránh bị tổn thương từ những tác động khách quan….

Những dấu tích văn hoá, nghệ thuật thuộc những thời đại xa xưa của một dân tộc, là hiện thân của cái dĩ vãng của dân tộc đó, đồng thời cũng là một phần dĩ vãng của nhân loại. Con người cần cái dĩ vãng đó để nhìn lại mình và kẻ khác. Nó như một tấm gương, nhìn vào đó người ta thấy được lịch sử, thấy được những nét nhân bản, hay không nhân bản, trong một nền văn hoá, nghệ thuật, và từ đó nhận ra được những cái đẹp phổ biến, mà con người dù ở thời đại nào, thuộc nền văn hoá nào, cũng đều có thể cảm thụ được.

Từ Công ước Di sản thế giới (Paris, 1972) trở về trước, trong nhận thức về Di sản văn hoá của nhân loại, UNESCO mới quan tâm đến các di tích khảo cổ, kiến trúc, địa danh văn hoá và tự nhiên trong Danh mục Di sản thế giới, nhưng vẫn chưa đề cập đến di sản văn hoá (DSVH) phi vật thể. Năm 1989, với nhận thức ở tầm quốc tế, UNESCO đã xây dựng văn bản quốc tế bảo vệ DSVH tryền miệng và vô hình của nhân loại; bảo vệ văn hoá truyền thống và văn hoá dân gian (VHDG). Xin điểm những nét chính của các văn bản quan trọng đó để cùng tham khảo…

Do những đặc điểm địa – văn hóa, trong quá trình dựng nước và giữ nước lâu dài của mình, cộng đồng các dân tộc Việt Nam đã sáng tạo/và còn để lại/những di sản văn hóa hết sức độc đáo và đa dạng. Tính đến nay, trong số hàng chục nghìn di tích lịch sử – văn hoá và danh lam thắng cảnh ở Việt Nam, đã có 92 di tích được xếp loại Quốc gia đặc biệt, 3.048 di tích xếp loại Di tích Quốc gia và 6.092 di tích cấp tỉnh. Và, cho đến nay, đã có 8 di sản vật thể tại Việt Nam đã chính thức được công nhận là Di sản Thế giới…

Di sản văn hóa Thăng Long – Hà Nội bao gồm cả văn hóa vật thể và phi vật thể, luôn đóng vai trò quan trọng trong lịch sử hình thành, phát triển của Thăng Long – Hà Nội. Di sản văn hóa đó không chỉ là tài sản của cư dân nơi đây, mà còn là tài sản của quốc gia; phản ánh một cách tập trung nhất, tiêu biểu nhất di sản văn hóa Việt Nam, và là nền tảng quan trọng để tạo nên bản sắc văn hóa và hệ giá trị của văn hóa dân tộc và của đất nước. Di sản văn hóa phi vật thể Thăng Long – Hà Nội bao gồm nhiều loại hình như: Văn học dân gian, di sản Hán Nôm, nghệ thuật biểu diễn, phong tục, tôn giáo, tín ngưỡng, lễ hội, văn hóa ẩm thực, nghề thủ công truyền thống,…

Góp phần làm nên một Hàm Rồng “danh giá” trong lịch sử và vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay là sự “chồng dầy” và “hiện tồn” của rất nhiều loại hình di sản văn hóa. Trong đó, di vật, cổ vật là những di sản văn hóa tiêu biểu, điển hình và có những giá trị mang tính đại diện cho xứ Thanh, cho dân tộc. Nghiên cứu bước đầu về di vật, cổ vật vùng Hàm Rồng nhằm làm sáng tỏ những giá trị độc đáo, và bổ sung vào kho tàng di sản văn hóa xứ Thanh nói riêng và cả nước nói chung. Đồng thời, làm cơ sở cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị trong thời kỳ hội nhập một cách hiệu quả.

Di sản văn hóa Hán – Nôm là những thư tịch, tài liệu được viết bằng chữ Hán và chữ Nôm, là kho tàng tư liệu thành văn vô cùng phong phú của nước ta. Di sản văn hóa Hán – Nôm đã trở thành một bộ phận quan trọng trong hệ thống di sản văn hóa quý giá của dân tộc, là sợi dây liên kết giữa quá khứ với hiện tại, là nguồn tư liệu quan trọng giúp cho thế hệ hôm nay và mai sau có cơ hội tìm hiểu về cội nguồn lịch sử – văn hóa của dân tộc…

Điều I Luật di sản văn hoá xác định rõ: Di sản văn hoá bao gồm di sản văn hoá phi vật thể và di sản văn hoá vật thể, là sản phẩm tinh thần, vật chất có giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học, được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác ở nước Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam. Quy định nói trên đặt ra yêu cầu phải có cách tiếp cận liên ngành, đa chiều và tổng hợp nếu muốn hiểu một cách toàn diện giá trị của khu di tích Phủ Dầy.

 Theo các học giả Trung Quốc, khởi nguyên của tín ngưỡng thờ Môn thần bắt nguồn từ quan niệm sùng bái tự nhiên và quan niệm tín ngưỡng thần linh của con người thời kỳ nguyên thủy. Vào thời kỳ này, con người chủ yếu cư ngụ trong các hang động tự nhiên. Khi xã hội phát triển cao hơn, mới dần dần học được kỹ thuật dựng nên nhà cửa. Từ đây, ngôi nhà và con người có mối quan hệ mật thiết, không thể tách rời….

Quá trình dựng nước, giữ nước và xây dựng phát triển Thủ đô đã hun đúc nên truyền thống Hà Nội ngàn năm văn hiến và anh hùng. Lịch sử cũng đã lưu lại trên vùng đất “rồng cuộn hổ ngồi” này một khối lượng di sản văn hoá truyền thống đồ sộ, phong phú với hơn 5000 di tích lịch sử – văn hoá, di tích lịch sử cách mạng và kháng chiến, hơn 1000 lễ hội và nhiều di sản vật thể, phi vật thể khác.

Trong dòng chảy di sản văn hóa Huế, phủ đệ triều Nguyễn là những công trình kiến trúc độc đáo, thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa thiên nhiên và con người, nơi ẩn dấu bóng dáng văn hóa, nghệ thuật cung đình một cách sâu đậm. Không gian văn hóa phủ đệ bảo lưu những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của gia đình hoàng tộc xưa. Phủ đệ là cái nhìn phản chiếu rõ nét về những nề nếp gia phong, gia giáo của mỗi gia đình xứ Huế từ xưa cho đến nay…

Sau khi gia nhập Công ước Di sản thế giới năm 1987, đến nay Việt Nam đã có 5 khu di tích và danh thắng được UNESCO công nhận là Di sản văn hoá và Di sản thiên nhiên thế giới, trong đó Hội An là Di sản văn hoá thế giới được công nhận vào năm ngày 4 – 12 – 1999.Hội An hay với tên gọi Faifo trong một số bản đồ và tư liệu phương Tây, đã được biết đến và miêu tả trong một số tư liệu từ đầu thế kỷ XVII. Nhưng nghiên cứu Hội An thực sự chỉ mới bắt đầu từ những năm 20 của thế kỷ XX …

Cho đến nay, Việt Nam đã có 12 Di sản văn hóa phi vật thể (DSVHPVT) được UNESCO công nhận là di sản thế giới. Để làm rõ quá trình giáo dục về DSVHPVT trong trường học hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, cuốn tài liệu sử dụng thông tin về 12 di sản này trong các ví dụ minh họa xuyên suốt tài liệu bởi 12 di sản này.

Cũng như các quốc gia độc lập có chủ quyền khác trên thế giới, nước ta cũng đang sở hữu một khối văn thư luu trữ khổng lồ, được tích lũy qua nhiều triều đại, thể chế chính trị; mặc dù không còn đầy đủ như nó vốn có, nhưng nó là khối tài sản vô cùng quý báu, nó là di sản của tiền nhân, là bảo vật quốc, chứa đựng những gì mà bao thế hệ tiền nhân muốn để lại cho hậu thế.