Nghệ thuật

Trên đây mới chỉ là những kiến giải bước đầu của người viết trên cơ sở nguồn tài liệu hương ước. Hy vọng rồi đây với những nguồn tư liệu khác, đặc biệt là của chính quyền thuộc địa, các nhà nghiên cứu có thể làm sáng rõ hơn nữa về hương ước cải lương với tư cách là một giai đoạn phát triển trong lịch sử hương ước, cũng như là một sản phẩm của quá trình thực dân Pháp tác động vào đời sống xã hội Bắc Kỳ.

“Hương ước cải lương” là một cụm từ tương đối quen thuộc không chỉ trong giới học thuật mà cả trong đời sống thường ngày ở Việt Nam. Mặc dù vậy, vẫn chưa có sự thống nhất về khái niệm, cũng như chưa có hiểu biết xứng tầm về vấn đề này. Dựa chủ yếu trên tài liệu hương ước, bài viết chỉ ra rằng từ khoảng năm 1906 đến năm 1920 là một giai đoạn khá đặc biệt, mang tính chuyển tiếp trong lịch sử hương ước ở Bắc Kỳ…

Khái niệm đương đại đang ngày càng phổ biến hơn tại Việt Nam. Chúng ta có thể nghe các cụm danh từ như múa đương đại, dân ca đương đại, kịch đương đại… Song, việc định hình khái niệm đương đại và đúc kết các đặc điểm của một tác phẩm nghệ thuật đương đại như một lý thuyết có hệ thống tại Việt Nam vẫn đang bỏ ngỏ. Bài viết này hi vọng việc tìm hiểu hai vở kịch được xem là đương đại là Akaoni và Người đàn bà thất lạc sẽ bổ sung thêm một số ý tưởng để góp phần làm rõ hơn diện mạo của kịch đương đại Việt Nam.

Múa cung đình Việt Nam có từ đời tiền Lê. Qua đời Lý, hình thức múa có bước phát triển qua sự kiện Lý Thánh Tông trong cuộc Nam Chinh bắt hơn một trăm cung nữ Chiêm Thành giỏi múa hát khúc Tây Thiên đem về Thăng Long(1) (1044). Đến đời Trần, hình thức múa hát tập thể đã khá phổ biến ở cung đình. Đến đời Lê, qua các điệu múa Bình Ngô phá trận và Chư hầu lai triều được biểu diễn vào năm 1456 nhân khi Lê Nhân Tông đến Lam Kinh bái yết lăng miếu, ta thấy hình thức múa đã phát triển đến hình thức tổ khúc…

Trong văn hóa của người Á Đông, cặp phạm trù âm – dương vốn rất phổ biến và đã được sử dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực văn hóa nghệ thuật, đặc biệt là trong triết học. Riêng trong lĩnh vực âm nhạc, người Việt xưa cũng đã sử dụng cặp phạm trù này dưới biểu hiện tên gọi trống – mái để nói đến mối quan hệ về cao độ trong âm nhạc. Bài viết này giới thiệu cách dùng và ý nghĩa của các khái niệm trống và mái trong âm nhạc cổ truyền Việt Nam, cụ thể là trong âm nhạc truyền thống Huế.

Bài viết nêu bật tầm quan trọng của vai trò nguời ca nương (đào nương) gắn liền với nguồn gốc lịch sử nghệ thuật ca trù, và ảnh hưởng đến trào lưu thưởng thức nghệ thuật này. Qua vai trò đào nương, ta hiểu được quy luật tồn tại và tiến hóa của nghệ thuật ca trù, từ trào lưu đại chúng, ca trù tồn tại trong hát cửa đình, hát khao vọng… song song với trào lưu hát nhà tơ, ca quán; và xác định được phương hướng giữ gìn, phát huy nghệ thuật ca trù.

Để nghệ thuật ca trù tồn tại được trong đời sống đương đại thì vai trò đào nương ngày nay cần phải được đại chúng hóa, đào nương không thể chỉ đóng một vai “nghệ nhân giữ gìn vốn cổ”, mà còn phải đảm đương nhiều vai như một ngôi sao, một nghệ sỹ thực thụ trên các phương tiện truyền thông, điện ảnh,… Đồng thời, các nhà đạo diễn và các nhà thiết kế chương trình nên khuyến khích những ngôi sao hóa thân vào vai ả đào hiện đại, như trường hợp Madona hóa thân làm geisha chẳng hạn.

Sau 1954, hai miền Nam – Bắc sống dưới hai chế độ chính trị khác nhau, cho nên thời kì 1945 – 1986 sẽ được tách thành hai phần: Sự tiếp thu các tư tưởng văn nghệ Nga – Xô, Trung Quốc vào Việt Nam giai đoạn 1945 – 1986 và vào miền Bắc sau 1954 và Sự tiếp thu các tư tưởng văn nghệ Âu – Mĩ vào miền nam Việt Nam giai đoạn 1954 – 1975. Tùy thuộc vào bối cảnh lịch sử đặc thù của mỗi giai đoạn như thế, việc tiếp thu tư tưởng văn nghệ nước ngoài vào Việt nam sẽ có những ưu tiên lựa chọn riêng.