Những vấn đề chung

Trên thế giới, khoa học chính sách xã hội là một chuyên ngành của các khoa học chính sách; có đặc trưng riêng về đối tượng, nhiệm vụ, lý thuyết, khái niệm, phương pháp và các phát hiện khoa học. Việc tìm hiểu khoa học chính sách xã hội trên thế giới góp phần nâng cao kiến thức khoa học cần thiết; thúc đẩy nghiên cứu, đào tạo, xây dựng và thực thi chính sách xã hội trên cơ sở bằng chứng khoa học; nâng cao phúc lợi xã hội, bảo trợ xã hội, phát triển con người và phát triển bền vững.

…Ngày nay, khi khoa học và công nghệ đã có vai trò quan trọng dẫn đến những thay đổi của đời sống xã hội nhưng các nhà nghiên cứu, nhà quản lý cộng đồng dân cư vẫn cho rằng, kho tàng tri thức đó vẫn đã và luôn có giá trị. Trên cơ sở những tư liệu thu thập được, bài viết chủ yếu phân tích vai trò của tri thức địa phương như một nguồn lực phát triển ở khu vực Đông Nam Bộ.

 Trong quá trình phát triển hiện nay, chuyển đổi số là xu thế tất yếu và là yêu cầu cấp thiết đối với mọi ngành nghề, lĩnh vực hoạt động, trong đó có tạp chí khoa học. Bài viết trình bày một số vấn đề liên quan đến chuyển đổi số đối với tạp chí khoa học của Việt Nam.

Tài nguyên rừng của Việt Nam dồi dào và đa dạng, trong đó có tài nguyên gỗ. Xuyên suốt tiến trình lịch sử dân tộc, từ người Việt cổ cho đến người Việt hiện đại, cây gỗ thực sự đã mang lại giá trị nhiều mặt cho sinh hoạt vật chất và tinh thần. Các triều đại phong kiến Việt Nam đã biết tận dụng tối đa ưu thế của nguồn tài nguyên này, đồng thời tạo ra những khuôn khổ về cách thức quản lý, khai thác đáp ứng nhu cầu hoạt động đời sống và môi sinh/cảnh quan. Bằng vào sự diễn giải logic trên cơ sở kết nối các dữ kiện phù hợp từ tài liệu, bài viết phục dựng khách quan phần nào bức tranh nội lực về nguồn tài nguyên gỗ của Việt Nam từ thế kỷ XV – XVIII, từ đó cho thấy một cách tiếp cận mới trong nhận thức đa chiều lịch sử Việt Nam thời trung đại.

Hiện nay khi xem xét lại cuộc chạy đua tranh giành thuộc địa cũng như tầm ảnh hưởng giữa các cường quốc vào thế kỷ XIX, các sứ mệnh truyền giáo thường được đánh giá với góc nhìn tiêu cực liên quan đến chủ nghĩa thực dân. Tuy nhiên, trong trường hợp Hoa Kỳ, việc đánh giá các hoạt động truyền giáo của nước này ở khu vực Đông Nam Á theo khuôn mẫu suy nghĩ trên tỏ ra không hoàn toàn chính xác và phù hợp với cứ liệu lịch sử. Bài viết này nhằm khảo cứu và đánh giá các hoạt động của các nhà truyền đạo Hoa Kỳ tại Siam trong thế kỷ XIX (Thái Lan hiện nay), từ đó đề xuất một góc nhìn khác về vấn đề truyền giáo tại châu Á trong thế kỷ này.

…Tư liệu lịch sử cho thấy, miền Tây Nam bộ từ những thế kỷ đầu Công nguyên đã đạt được một số thành tựu quan trọng về các mặt sản xuất nông nghiệp, thủ công nghiệp, thương nghiệp cũng như về tổ chức đời sống xã hội. Bài viết khái lược về vùng đất Tây Nam bộ và bước đầu khảo cứu một số vấn đề kinh tế, xã hội nổi bật ở vùng đất này từ thế kỷ I đến thế kỷ VII qua các tư liệu có tại Thư viện Khoa học xã hội, Viện Thông tin Khoa học xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.

Môi trường, khí hậu và điều kiện tự nhiên luôn giữ vai trò quan trọng đối với sự phát triển của các xã hội và các nền văn minh trong lịch sử. Khí hậu và điều kiện tự nhiên có thể tác động một cách trực tiếp hoặc gián tiếp, bằng những cách khác nhau đến sự hưng suy của các xã hội và các nền văn minh. Khí hậu đã viết lịch sử như thế nào? Bằng phương pháp tiếp cận của lịch sử môi trường (một tiểu chuyên ngành nghiên cứu mối quan hệ giữa con người với môi trường xung quanh trong lịch sử), bài viết bước đầu giới thiệu khái quát về vai trò và những ảnh hưởng của khí hậu đối với các xã hội và các nền văn minh trong lịch sử.

Các lý thuyết truyền thông nhấn mạnh vai trò của truyền thông đối với sự hình thành dư luận xã hội (DLXH). Cơ chế truyền thông cho biết DLXH hình thành trong quá trình thông tin từ người này đến người người khác. Thuyết chức năng và cơ chế giải quyết vấn đề cho biết DLXH xuất hiện và biến đổi trong quá trình giải quyết vấn đề. Do vậy, để định hướng DLXH, truyền thông cần cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác, kịp thời để DLXH có thể tập trung vào bàn luận và đề xuất cách giải quyết cần thiết cho những vấn đề đặt ra.

   Hầu hết thư tịch cổ của người Chăm đều được chép tay và gắn với văn hoá truyền thống của người Chăm. Từ khi thành lập (1993) đến nay, Trung tâm Nghiên cứu Văn hoá Chăm tỉnh Ninh Thuận luôn chú trọng đến việc sưu tầm, bảo quản, nghiên cứu và phát huy giá trị mảng tư liệu này, đặc biệt là các thư tịch cổ của người Chăm viết trên lá buông.

…Trong nghiên cứu này, chúng tôi đi sâu phân tích quá trình hình thành, đặc điểm, số lượng, tổ chức chính trị – xã hội, thực hành tín ngưỡng, tôn giáo và hoạt động kinh tế truyền thống của cộng đồng cư dân vạn đò sông Hương. Đây là cơ sở để đề xuất các giải pháp quản lý, bảo tồn và phát triển bền vững các giá trị về kinh tế, văn hóa, xã hội của cộng đồng cư dân này trên địa bàn Thành phố Huế.

…Kết quả phân tích cho thấy rằng dòng di cư tại Việt Nam bị ảnh hưởng bởi các tác nhân lịch sử, chính trị và xã hội trên bình diện quốc gia, khu vực và quốc tế. Bài báo kết luận rằng các dòng di cư thường được định hình dưới những tác động từ cấp độ vĩ mô đan xen với yếu tố gia đình, công việc và cá nhân, tạo nên một nền “kinh tế di cư”. Kết luận này cung cấp thêm hiểu biết về các nhân tố tác động qua lại trong di cư cho những nghiên cứu tiếp theo về giáo dục quốc tế và chảy máu chất xám.

Sự phát triển của ngành Chế biến gỗ Việt Nam trong những năm gần đây là những tín hiệu đáng mừng cho nền kinh tế. Trong nghiên cứu này tác giả đã tập trung phân tích các mặt hàng gỗ của Việt Nam được làm từ nguồn gỗ hợp pháp nhập khẩu từ các nguồn cung sạch và gỗ rừng trồng trong nước tạo điều kiện cho lâm dân tham gia vào chuỗi cung; nói lên thực trạng xuất khẩu đồ gỗ của Việt Nam trong 6 năm gần đây cho thấy sức sống mãnh liệt của ngành…

Trong bối cảnh đứng trước sự “hội nhập quốc tế” trên lĩnh vực khoa học kỹ thuật, giới sĩ phu phong kiến Việt Nam đã suy nghĩ và hành động như thế nào? Những hệ quả đưa đến từ sự nhận thức và ứng xử của tầng lớp sĩ phu đối với
những tri thức khoa học – kỹ thuật phương Tây sẽ tác động đến đất nước vào thời điểm đó ra sao? Bằng phương pháp lịch sử và logic cùng với phép so sánh, đối chiếu các tư liệu thu thập được, bài viết sẽ góp thêm một góc nhìn để tìm hiểu về thái độ của tầng lớp sĩ phu Việt Nam đối với nền khoa học kỹ thuật phương Tây…

Thương nhân Bồ Đào Nha là thế lực tiên phong trong quá trình mở rộng thương mại và truyền giáo đến phương Đông thế kỷ XVI – XVII. Họ sớm xây dựng thành công hệ thống thương điếm liên hoàn xuyên lục địa bắt đầu từ Lisbon đến Nhật Bản. Trong đó, Nagasaki là một trong những thương điếm quan trọng góp phần duy trì mạng lưới hoạt động thương mại của Bồ Đào Nha ở Đông Á và mang lại những lợi nhuận lớn cho Bồ Đào Nha. Do đó, bài viết cố gắng tập trung phân tích vai trò của thương điếm Nagasaki trong việc duy trì và phát triển mạng lưới thương mại của Bồ Đào Nha ở Đông Á.

Luật tục hay còn gọi là tập quán pháp, luật lệ, lệ tục, phong tục, hương ước… đây chính là một hệ thống bao gồm các phép tắc, phép xử sự được áp dụng rộng rãi trong cộng đồng làng bản dân tộc thiểu số. Những chuẩn mực đó được cả cộng đồng thừa nhận, thực hiện tạo nên sự thống nhất và sự cân bằng trong xã hội. Luật tục cũng là tri thức về môi trường tự nhiên, về sản xuất nương rẫy, hái lượm, săn bắt, đánh cá, tri thức về xã hội và ứng xử giữa người với người, tri thức về đời sống văn hoá, nghi lễ và phong tục… Nghiên cứu này bước đầu phân tích khái niệm, đặc điểm của luật tục nhằm làm sáng tỏ bản chất của nó dựa trên góc nhìn và phương pháp nghiên cứu dân tộc học.

Xuất phát từ những yêu cầu thực tế của việc không ngừn mở rộng lãnh thổ và bảo vệ vùng biên cương, đảm bảo sự lưu thông của con đường buôn bán tơ lụa trên bộ qua các nước Tây vực, các vị vua nhà Đường (618-907) đã đặt ra một chức quan gọi là Tiết độ sứ. Nắm trong tay các quyền quân sự, hành chính, tài chính và giám sát, các Tiết độ sứ ngày càng lớn mạnh cả về số lượng và thế lực, mang trong mình những mưu đồ chính trị riêng, tiêu biểu là An Lộc Sơn và cuộc nổi loạn An – Sử (755), đưa tới sự hình thành cục diện Phiên trấn, đánh dấu bước ngoặt từ thịnh trị đến suy vong của vương triều nhà Đường.

Bài viết phân tích những phương thức làm giàu của quý tộc mới ở Anh từ thế kỉ XV đến thế kỉ XVII bằng phương pháp lịch sử và phương pháp logic. Kết quả nghiên cứu cho thấy quý tộc mới ở Anh đã vận dụng nhiều phương thức để có thể làm giàu: trực tiếp canh tác hoặc cho thuê đất, tiến hành cải tiến nông nghiệp; rào đất; chuyển đổi đất canh tác sang đất trồng cỏ nuôi cừu; khai mỏ và luyện kim; sở hữu những chức vụ ở trung ương và địa phương; hôn nhân với những gia đình quyền quý hoặc giàu có…

Bài viết thể hiện một góc nhìn về lối tiếp cận và ứng xử với nền khoa học kỹ thuật phương Tây của tầng lớp trí thức trong xã hội phong kiến thông qua việc phân tích các trước tác mà họ để lại. Từ đó, bài viết góp thêm một khía cạnh để lý giải tại sao nước Việt Nam thời trung đại lại không thể tiếp biến và làm chủ thành công những tri thức của nền khoa học kỹ thuật phương Tây dù đã có điều kiện để tiếp xúc và làm quen với chúng, để rồi sau đó phải nhận lấy những hậu quả nặng nề.