Triều Nguyễn

Thủ công nghiệp Đàng Trong dưới thời các chúa Nguyễn(1) mặc dù chưa phát triển toàn diện và mang lại hiệu quả kinh tế cao, song đã làm thay đổi bộ mặt kinh tế – xã hội của Đàng Trong trong hai thế kỷ XVII – XVIII. Từ một nền kinh tế mang tính tự cung tự cấp, ở Đàng Trong đã xuất hiện những làng nghề lớn sản xuất hàng hóa phục vụ cho xuất khẩu. Sự phát triển của thủ công nghiệp Đàng Trong dựa trên rất nhiều yếu tố, trong đó chính sách mở cửa, hội nhập quốc tế của các chúa Nguyễn đóng vai trò quan trọng. Bài viết dưới đây nhằm làm rõ hơn vấn đề này.

Các vị vua phong kiến dựa trên tư tưởng Nho gia và Pháp gia xây dựng các quy định và biện pháp đảm bảo thực thi chính sách thưởng phạt đối với quan lại. Các quy định đó được thể chế hóa trong các nghị chuẩn của triều đình và bộ Hoàng Việt luật lệ. Chế độ thưởng phạt cùng thực tiễn áp dụng đã góp phần khuyến khích sự công tâm cũng như nghiêm trị những hành vi sai trái của quan lại trong quá trình làm việc; đồng thời củng cố vương quyền triều Nguyễn giai đoạn 1802- 1884.

…Nhằm quản lí và nâng cao năng lực lực lượng quan lại của mình, triều Nguyễn đã có nhiều biện pháp để khắc chế và giám sát quan lại nhằm tránh tình trạng làm “cong vẹo luật pháp” hay hiện tượng “đánh cắp quyền lực” của nhà vua. Trong khuôn khổ bài báo này, chúng tôi nghiên cứu quy chế khảo hạch quan lại của các vua Nguyễn, tập trung vào 3 nội dung sau: định lệ thời gian khảo hạch; hiệu quả công việc và tư cách đạo đức của quan lại.

Tại bài viết này, chúng tôi xin đề cập đến vai trò, vị thế của dòng tộc Nguyễn Cửu trong lịch sử, cũng như mối quan hệ khăng khít giữa dòng tộc Nguyễn Phúc của vua chúa nhà Nguyễn với đại tộc Nguyễn Cửu ở làng Vân Dương,(1) thông qua một điển hình tiêu biểu, đó là những dấu ấn về vai trò và công lao của bà Sãi Vân Dương, tức công nữ Ngọc Tuyên (trưởng nữ của Võ Vương Nguyễn Phúc Khoát và là chính thất của Kế quận công Nguyễn Cửu Thống).

Bài viết tập trung tới các chính sách của các chúa Nguyễn trong giai đoạn này: đánh dẹp những cuộc nổi dậy của các dân tộc thiểu số để đẩy nhanh quá trình Nam tiến và củng cố sự vững bền của xứ Đàng Trong; sẵn sàng bảo vệ và tin tưởng sử dụng, trọng dụng những người quy phục cùng nhân tài người dân tộc thiểu số; không có thái độ kỳ thị chủng tộc và để cho các dân tộc thiểu số được sống theo truyền thống văn hóa, phong tục, tập quán của họ.

Dưới triều Nguyễn, đời sống của các cung phi chủ yếu diễn ra trong Tử Cấm Thành. Để điều hành mọi hoạt động liên quan đến việc quản lý, dạy dỗ các cung phi và giữ gìn các đồ vật từ quý giá đến bình thường trong Nội cung, triều Nguyễn phải đặt ra các chức tước và cử nữ quan để chăm sóc. Các hoạt động ở chốn hậu cung góp phần quyết định cho việc kế thừa ngai vàng của nhà Nguyễn và trong một chừng mực nhất định nào đó cũng góp phần không nhỏ đến sự bình ổn chính trị của đất nước vào thời điểm bấy giờ.

 Các chúa Nguyễn ở Đàng Trong (thế kỷ XVII – XVIII) đã có nhiều đóng góp cho lịch sử và kinh tế Đại Việt. Để khuyến khích thương nghiệp phát triển, các chúa Nguyễn đã đề ra nhiều chính sách trên các lĩnh vực, trong đó chính sách nội thương được chú trọng với những biện pháp hết sức thiết thực, như: hình thành nên các chợ và trung tâm buôn bán, khuyến khích việc trao đổi buôn bán giữa các địa phương; tạo mọi điều kiện thuận lợi cho việc lưu thông hàng hóa…

Cũng như Y miếu Thăng Long – Hà Nội, Tiên Y miếu ở Huế là nơi thờ phụng các vị tiên tổ ngành Y Đông phương và danh y Việt Nam các đời. Hiện không khó để tìm thấy những thông tin nói về Tiên Y miếu Huế trong sử liệu triều Nguyễn, nhất là khi hầu hết các bộ sử quan trọng triều Nguyễn đều đã có bản dịch. Tuy nhiên, khi tiếp cận các nguồn tài liệu liên quan, có thể dễ dàng nhận ra có sự ghi chép không thống nhất về thời điểm dựng Tiên Y miếu…

Dưới triều Nguyễn, lễ Đảo vũ được xem như là một biện pháp tích cực của nhà nước, nhằm mưu cầu “mưa thuận gió hòa”, phát triển sản xuất, đem lại cuộc sống ấm no sung túc cho dân chúng. Vì lý do đó, triều đình nhà Nguyễn tổ chức lễ thường xuyên, quy định nghi lễ rất chặt chẽ, có tính điển chế từ trung ương đến địa phương. Tìm hiểu nghi lễ này để thấy rõ hơn những đặc điểm văn hóa của xã hội nông nghiệp thời nhà Nguyễn.

 Bài viết đề cập khái quát về Tây Bắc, tình hình lực lượng đồn trú ở Tây Bắc trước thế kỷ XIX, một số chính sách của triều Nguyễn nhằm củng cố hệ thống phòng thủ và xây dựng lực lượng quân sự chính quy tại chỗ (thổ dõng) làm nhiệm vụ đồn trú, thường trực chiến đấu ở Tây Bắc, cùng những kết luận, nhận định được rút ra.

Vùng đất bao quanh Kinh Thành Huế (tính từ mép sông hộ thành vào đến chân tường thành, bao quanh cả bốn mặt thành, sử gọi là Tứ diện quách ngoại) đóng một vai trò trọng yếu đối với tổng thể bố cục của công trình. Ngoài chức năng phòng thủ và giao thông, vùng đất này còn góp phần tạo nên vẻ bề thế, uy nghiêm của trung tâm quyền lực tối cao của đất nước dưới thời nhà Nguyễn. Qua một số sử liệu quan phương nhà Nguyễn và tư liệu đương thời, bài viết này góp bàn một cách khái quát về tình hình quản lý của triều đình đối với dải đất bao quanh Kinh Thành Huế, từ đầu thế kỷ XIX đến năm 1934.

…Hình thành khi chế độ phong kiến ở Việt Nam đã đi vào thoái trào, khi nền giáo dục Nho học đã bộc lộ những hạn chế, yếu kém khó có thể cứu vãn, triều Nguyễn phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, mà tiêu cực trong thi cử là một trong số đó. Dù triều Nguyễn đã đưa ra các biện pháp hòng cứu vãn, song các hiện tượng tiêu cực vẫn không ngừng bộc phát, như hệ quả tất yếu của những yếu kém trên lĩnh vực chính trị – kinh tế – xã hội – giáo dục dưới thời Nguyễn. Bài viết sẽ tập trung phản ánh thực trạng tiêu cực và chống tiêu cực trong thi cử dưới triều Nguyễn, từ đó rút ra một số bài học kinh nghiệm cho công tác thi cử ở Việt Nam hiện nay.

….Ở nhiều địa phương, việc sử dụng nhân tài vẫn còn theo kiểu phong trào, cụ thể là địa phương nào cũng có chính sách “trải thảm đỏ” thu hút nhân tài, nhưng không thiết thực, hiệu quả, làm lãng phí nguồn chất xám của đất nước. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi tập trung làm sáng tỏ một số biện pháp mà vua Gia Long và Minh Mạng đã áp dụng trong việc sử dụng quan lại ở vùng đất Nam Bộ. Qua đó có thể tiếp thu được nhiều điều bổ ích trong việc “dụng hiền” của đất nước ta trong giai đoạn hiện nay.

Địa danh sông nước các tỉnh Nam Kì biểu hiện đặc điểm địa hình, cấu tạo, sản vật, con người vùng đất này. Địa danh phản ánh sự đa dạng và phong phú loại hình sông nước vùng đất Nam Kì. Nam Kì là vùng đất hợp lưu các tộc người, ngôn ngữ và văn hóa: Việt, Hoa, Khme, Chăm. Vì vậy địa danh sông nước vùng này cũng mang dấu ấn văn hóa và ngôn ngữ các dân tộc chung sống. Nghiên cứu địa danh sông nước góp phần làm rõ hơn đặc điểm vùng đất, văn hóa và con người Nam Kì dưới triều Nguyễn.

…Bằng các phương pháp lịch sử – logic và phân tích, khảo cứu tư liệu, bài viết đã phục dựng cơ bản quá trình tiếp thu tri thức, áp dụng kĩ thuật phương Tây trên lĩnh vực quân sự dưới thời nhà Nguyễn vào nửa đầu thế kỉ XIX. Tuy nhiên, quá trình này trải qua nhiều thăng trầm, bị đứt đoạn và không giúp hình thành một xu hướng hiện đại hóa quân đội triều Nguyễn theo lối phương Tây. Quân đội nhà Nguyễn vì thế mà không đủ khả năng để bảo vệ đất nước trước những mưu đồ xâm lược từ bên ngoài, đặc biệt là từ phương Tây.