Không gian nhà trạm trong thơ chữ Hán Nguyễn Đề, Nguyễn Du và Nguyễn Hành

Theo thống kê trong 68 bài thơ chữ Hán có sự xuất hiện của hình ảnh nhà trạm của ba tác giả Nguyễn Đề, Nguyễn Du và Nguyễn Hành, người viết nhận thấy có khoảng 61 tên gọi khác nhau được các nhà thơ sử dụng khi viết về hình ảnh này. Một số tên gọi của hình ảnh nhà trạm xuất hiện trong thơ: Từ những tên gọi chỉ chung về nhà trạm: Dịch gia, gia, viện, (thâm) đường, tiểu điếm, tiểu các, trú cửu, thất, (đông/tây) gia, khách xá, càn khôn, ốc, (bế) hộ…  cho đến những tên gọi riêng biệt: Quỳnh Châu, Nam Hải, Tây Hà dịch, Trinh Dương, Thanh Khê, Đồng Xuân thậm chí nhà trạm còn được gọi tên bằng những phần đặc trưng gắn liền với nó như: (tiểu) song, (sài) môn, (bế) môn, đình, thiềm đầu, bất khai, (hoại) bích, (đông) bích…

Xem chi tiết

Đặc trưng giới trong thơ nữ Việt Nam từ sau đổi mới

 Kể từ sau Đổi mới đến nay, để giao lưu, hội nhập quốc tế sâu rộng các nhà thơ nữ đã không ngừng học hỏi, tiếp thu, du nhập những tư tưởng và phương thức sáng tác mới từ các nền văn học tân tiến về Việt Nam. Ngoài những nét chung vốn có, thơ nữ Việt Nam từ sau Đổi mới đến nay còn khẳng định cái tôi cá nhân với mọi mối ràng buộc của đời sống xã hội. Đặc trưng giới trong thơ vì thế mà cũng được xác lập. Bài viết tập trung tìm hiểu sự biểu hiện của giới trong thơ nữ Việt Nam từ sau năm 1986 trên hai phương diện quan niệm sáng tác và ngôn ngữ nghệ thuật để bước đầu thâm nhập vào thế giới thơ nữ Việt Nam một cách hệ thống, khoa học.

Xem chi tiết

Tự Lực Văn Đoàn với tiến trình hiện đại hóa tiểu thuyết Việt Nam đầu thế kỷ XX

Trong giai đoạn từ đầu thế kỷ XX đến Cách mạng tháng Tám 1945, tiến trình hiện đại hóa văn học Việt Nam nói chung và thể loại tiểu thuyết nói riêng diễn ra một cách nhanh chóng mà Tự lực văn đoàn đóng một vai trò vô cùng quan trọng. Trong nghiên cứu này, chúng tôi tiến hành khảo sát một số tiểu thuyết tiêu biểu của các nhà văn thuộc văn đoàn với mong muốn chỉ ra những đóng góp của họ đối với việc hiện đại hóa thể tiểu thuyết trên một số phương diện cơ bản: nội dung tư tưởng, đề tài, nhân vật…

Xem chi tiết

Tục ngữ, ca dao cổ truyền người Việt về đặc sản xứ Thanh

Việt Nam nói chung và Thanh Hóa nói riêng có nhiều sản vật đặc trưng của văn hóa nông nghiệp lúa nước. Trong số sản vật đó, có những loại vượt trội hơn về chất lượng đã trở thành đặc sản. Nó mang đậm dấu ấn, hương vị của vùng miền, đồng thời cũng thể hiện niềm tự hào của người dân về quê hương mình. Nhiều sản vật của ngành nông nghiệp xứ Thanh đã đi vào tục ngữ, ca dao người Việt góp phần tạo nên một nét đặc trưng của thể loại văn học này.

Xem chi tiết

Bảo tồn và phát huy các giá trị văn học cổ truyền dân tộc thiểu số – Một số bài học từ Ấn Độ

Hiện nay, vấn đề bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, văn học cổ truyền các dân tộc thiểu số đang ngày càng nhận được sự quan tâm của nhiều quốc gia trên thế giới. Trong bối cảnh chung đó, Ấn Độ là một quốc gia châu Á đa sắc tộc đã thực hiện nhiều chính sách phù hợp giúp cho hoạt động gìn giữ bản sắc văn hóa này đạt được kết quả tốt. Từ kinh nghiệm Ấn Độ, Việt Nam – cũng là quốc gia có tới 54 thành phần dân tộc anh em – có thể có được những gợi ý về chính sách và biện pháp phù hợp, góp phần thực hiện có hiệu quả việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa nói chung và giá trị văn học cổ truyền nói riêng của các dân tộc thiểu số trong bối cảnh hội nhập và phát triển hiện nay.

Xem chi tiết

Sự bổ khuyết và tục biên của Việt thi tục biên với Toàn việt thi lục

…Nghiên cứu Việt thi tục biên có thể giúp ta có cái nhìn tương quan giữa các bộ thi tuyển, để có thể so sánh đối chiếu nhằm bổ sung những điểm còn thiếu sót trong nội dung và phạm vi phản ánh, cũng như về các tác giả và thơ ca được ghi chép lại trong các thi tuyển. Bài viết là sự đánh giá khách quan về những điểm Việt thi tục biên đã bổ khuyết và tục biên được so với một bộ thi tuyển lớn là Toàn Việt thi lục, bước đầu thống kê số lượng tác giả và tác phẩm được bổ sung vào kho tàng tác phẩm thi ca của nước ta.

Xem chi tiết

In ấn, xuất bản trong phát triển chữ quốc ngữ, báo chí và văn học ở Nam bộ cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX

Sự ra đời và phát triển của in ấn, xuất bản ở Nam Bộ cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX có ý nghĩa và ảnh hưởng rất lớn đến xã hội, chính trị, kinh tế, văn hóa. Dựa
trên các tác phẩm sách, báo chí, bài viết trình bày sự phát triển của in ấn, xuất bản ở Nam Bộ đã góp phần làm tăng số lượng tác phẩm văn học, công chúng có nhiều cơ hội để đọc và yêu thích văn học.

Xem chi tiết

Sự tác động của khu vực và quốc tế đối với văn học vùng Thuận Quảng thế kỷ XVII-XVIII

Vùng Thuận Quảng có một vai trò và ý nghĩa quan trọng trong tiến trình phát triển lịch sử, tư tưởng, văn hóa và văn học Việt Nam. Nằm ở vị trí của sự giao lưu quốc tế, Thuận Quảng trở thành cửa ngõ tiếp thu những tư tưởng của thời đại, tiếp nhận và lựa chọn những tư tưởng phù hợp để làm phong phú nền văn hóa, tư tưởng của dân tộc Việt, đặc biệt là tạo nền tảng cho sự hình thành loại hình tác giả và thể loại mới tiên phong trong nền văn học Việt Nam. Bài viết này đánh giá sự tác động của khu vực và quốc tế đến hệ tư tưởng vùng Thuận Quảng cũng như ảnh hưởng đến sự phát triển của văn học Việt Nam.

Xem chi tiết

Làng Ba-Na trong sách người Ba-Na ở Kon Tum của Nguyễn Kinh Chi – Nguyễn Đổng Chi

Cuốn sách Mọi Kontum của hai tác giả Nguyễn Kinh Chi – Nguyễn Đổng Chi xuất bản năm 1937 (tái bản năm 2011 dưới nhan đề mới: Người Ba-na ở Kon Tum) là tác phẩm dân tộc học đầu tiên của người Việt viết về vùng đất Tây Nguyên. Hơn ba phần tư thế kỷ đã trôi qua, nhiều nội dung của cuốn sách vẫn còn mới mẻ, thậm chí rất thời sự đối với công cuộc phát triển bình ổn vùng đất này. Có được những thành quả ấy là nhờ cách nhìn, cách tiếp cận đối tượng nghiên cứu của các tác giả.

Xem chi tiết

Văn học miền Nam Việt Nam 1954-1975: Những khuynh hướng chủ yếu và thành tựu hiện đại hóa

Tiến trình lịch sử đầy biến động những năm tháng đó tạo ra cho miền Nam một cấu trúc đa dạng và phức tạp trên mọi lãnh vực: kinh tế, chính trị, xã hội, văn hoá, tư tưởng và
văn học nghệ thuật. Trong giai đoạn đó, miền Nam là hợp thể của những đối cực về văn hoá mà những giá trị thực sự muốn giành vị trí để được thừa nhận rộng rãi phải trải qua thời gian dài tranh cãi, thuyết phục.

Xem chi tiết

Thành ngữ tiếng Việt cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX qua sáng tác của một số nhà văn Nam Bộ tiêu biểu

 Trong bài viết này, sau khi chỉ ra các tiêu chí xác định thành ngữ, chúng tôi tiến hành phân tích cách sử dụng thành ngữ trong truyện ngắn và tiểu thuyết của một số nhà văn Nam Bộ tiêu biểu giai đoạn cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. Bài viết cũng đặt vấn đề đối chiếu với cách sử dụng thành ngữ trong một số tác phẩm xuất bản sau năm 2000 của các nhà văn đương thời nhằm tái tạo diện mạo thành ngữ tiếng Việt giai đoạn giao thời giữa hai thế kỷ.

Xem chi tiết

Tính trò chơi trong thơ Nôm Hồ Xuân Hương nhìn từ phương diện văn hóa và tư duy

Là hiện tượng thi ca nổi bật trong văn học hậu kì trung đại Việt Nam, gần đây thơ Nôm Hồ Xuân Hương còn được tìm hiểu, đánh giá từ lý thuyết trò chơi. Bài viết này là bước đầu tìm hiểu giá trị về văn hóa và tư duy trong những sáng tác bằng chữ Nôm của Hồ Xuân Hương với tư cách là đối tượng khảo sát của lý thuyết trò chơi. Trong đó, không gian văn hóa lễ hội đậm chất trào tiếu dân gian cùng những phương diện thể hiện sự hoài nghi, giải trung tâm và tinh thần nữ quyền là những giá trị mang tính trò chơi cần được làm sáng tỏ trong thơ Nôm Hồ Xuân Hương.

Xem chi tiết

Sự phát triển của tiếng Việt văn học thế kỷ XVI qua cái nhìn đối sánh giữa “Quốc âm thi tập” của Nguyễn Trãi với “Bạch Vân quốc ngữ thi” của Nguyễn Bỉnh Khiêm

Bạch Vân quốc ngữ thi của Nguyễn Bỉnh Khiêm là tập thơ viết bằng chữ Nôm đặc sắc của văn học trung đại Việt Nam thế kỷ XVI. Nó đánh dấu một bước tiến đáng kể trong nghệ thuật ngôn từ thơ Nôm so với tập thơ Quốc âm thi tập của Nguyễn Trãi ở thế kỷ XV. Để minh chứng cho bước tiến này, bài viết tiến hành phân tích, thống kê, so sánh một số yếu tố trong cách lựa chọn, sử dụng ngôn từ của hai nhà thơ và đi đến kết luận là Thơ Nôm Nguyễn Bỉnh Khiêm trong sáng, giản dị hơn so với thơ Nôm Nguyễn Trãi. Nguyễn Bỉnh Khiêm là người kế thừa xuất sắc những thành tựu của tiếng Việt văn học ở thế kỷ XV để chuẩn bị cho bước phát triển tiếp nối của thơ ca dân tộc trong những thế kỷ sau.

Xem chi tiết

Đội ngũ sáng tác của bộ phận văn học hoàng tộc thời Nguyễn

 Văn học nói chung và thi ca nói riêng vào thời Nguyễn phản ánh những thành tựu rực rỡ, tiêu biểu cho truyền thống văn chương chữ Hán của Việt Nam, nhưng đến nay vẫn chưa được đánh giá đúng mức. Bài viết tập trung khái quát về thời đại nhà Nguyễn qua mấy nét chính về chính trị, xã hội; tổng lược về diễn trình văn học của thời đại này; đặc biệt là miêu thuật về tình hình đội ngũ sáng tác, tác phẩm của dòng văn chương hoàng tộc thời Nguyễn, một đối tượng nghiên cứu mà từ trước đến nay ít được chú ý.

Xem chi tiết

Thế giới thực vật trong hệ thống thành ngữ tiếng Việt

Là một nước nhiệt đới, khí hậu gió mùa, đất nước Việt Nam có hệ thực vật phong phú, đa dạng. Cây cối quanh năm tươi tốt, hoa trái đủ bốn mùa. Đặc điểm này khiến cho các loài thực vật trở nên gần gũi, gắn bó thiết thân với con người Việt Nam và được sử dụng làm chất liệu biểu trưng trong thành ngữ. Đây cũng là một phương diện thể hiện rõ nét dấu ấn văn hóa nông nghiệp trong thành ngữ tiếng Việt.

Xem chi tiết

Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam từ bình diện một công trình nghiên cứu

Để giúp độc giả có thêm một cái nhìn “bên trong” đối với công trình nghiên cứu folkore đã trở thành cổ điển ấy, nhân chuẩn bị kỷ niệm lần thứ 100 ngày sinh tác giả (1915 – 2015), dưới đây chúng tôi xin đăng bài viết của GS. Nguyễn Huệ Chi – nguyên Chủ tịch Hội đồng Khoa học Viện Văn học – dưới bút danh Hy Tuệ, viết từ 1996 kèm thêm bản dịch Anh ngữ của nhà thơ Dương Tường mới hoàn thành trong thời gian gần đây.

Xem chi tiết

Cách tiếp cận mới trong nghiên cứu truyện thơ Nôm

 Truyện thơ nôm là một hiện tượng văn học còn nhiều vấn đề gây tranh cãi. Nguyên nhân chủ yếu là do sự khác biệt trong quan niệm của giới nghiên cứu về đối tượng và phương pháp tiếp cận. Để giải quyết tình trạng này, cần phải thay đổi cách nhận thức về đối tượng. Truyện thơ nôm cần được coi là một loại hình văn học. Nó có những nét đặc thù trong phương thức sáng tác và tiếp nhận; có những đặc điểm riêng về hình thái và tính chất. Muốn nhận diện chính xác lịch sử loại hình, cần đặt nó trong những hệ quy chiếu thích hợp với điểm nhìn rộng lớn, đa dạng hơn.

Xem chi tiết

Vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ nhìn từ thủ pháp viết lại

Có thể nói, đến nay thủ pháp viết lại đã có một bề dày lịch sử trong văn học Việt Nam và được thể nghiệm trên nhiều thể loại khác nhau. Nếu như ở mảng trữ tình và tự sự (nhất là truyện ngắn) việc viết lại đã đạt được những thành công đáng kể với nhiều hình thức đa dạng, phong phú thì ở mảng kịch cũng gặt hái không ít thành quả. Một trong những gương mặt tiêu biểu ấy chắc chắn là Lưu Quang Vũ – một hiện tượng của sân khấu kịch Việt Nam thế kỉ XX. Có thể nói dấu ấn đậm nét trong phong cách kịch của Lưu Quang Vũ là tính chính luận sắc bén và sắc thái trữ tình đậm đà. Bài viết chọn vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt – một sáng tác tiêu biểu của Lưu Quang Vũ để nghiên cứu từ ánh sáng của lý thuyết liên văn bản.

Xem chi tiết

Mười hai con giáp, nói hoài chưa hết (Phần 3)

Nhựt thơ 日書 là một thứ tài liệu ‘mệnh lý học’ (hemerology) dùng để coi ngày tốt ngày xấu, ghi cùng những thứ tài liệu khác trên nhiều tấm thẻ bằng tre/cây ghép lại với nhau, hoặc là một tấm lụa cuốn lại. Thời trào Tần/Hán trước công nguyên (before the common era, viết tắt ‘BCE’), những người đương chức khi chết thì đồ tùy táng trong hòm thường có thêm một tập thẻ như vậy để cho họ qua đời sau nếu vẫn làm chức đó thì lấy mà xài.

Xem chi tiết

Nguồn gốc của một số thành ngữ tiếng Việt

Tiếng Việt mà chúng ta đang sử dụng hàng ngày, có khoảng 75% là những ngôn từ được
vay mượn trực tiếp từ tiếng Hán, chúng ta thường gọi là từ Hán-Việt. Ngoài ra còn rất
nhiều những từ ngữ khác cũng có xuất xứ từ nguồn gốc Hán-Việt, nhưng đã được ông cha
chúng ta dịch hẳn sang tiếng Việt và chúng đã trở thành những ngôn ngữ thuần thục của
người Việt. Trong quá trình sử dụng tiếng Việt, có rất nhiều trường hợp chúng ta dùng
xen vào những câu tục ngữ, thành ngữ hoặc ngạn ngữ bằng tiếng Việt để cho lời nói được
ngắn gọn hơn, câu văn được tế nhị hơn, có sức thuyết phục hơn, nhằm làm cho người
nghe cảm nhận dễ dàng được ý nghĩa và tư tưởng trong những câu nói của người xưa, mà
chúng ta không biết được những câu nói đó vốn có nguồn gốc từ những từ Hán-Việt…

Xem chi tiết