XÃ HỘI HỌC

… Nghiên cứu về báo chí Thành phố Hồ Chí Minh trong những năm 2006-2016 phải được đặt trong tổng thể những biến đổi tình hình kinh tế – xã hội của Thành phố. Sự biến đổi đó đang tác động hoặc trực tiếp, hoặc gián tiếp, tạo nên môi trường hoạt động của báo chí Thành phố trong một thập kỉ qua. Bài viết này tập trung phân tích những đặc điểm chủ yếu về tình hình kinh tế – xã hội Thành phố giai đoạn 2006-2016 trên hai bình diện: một là điều kiện kinh tế và đời sống vật chất, hai là kết cấu dân cư và đặc tính văn hóa. Đó là những yếu tố đóng vai trò nền tảng, tạo đà cho sự phát triển của nền báo chí Thành phố thời gian qua.

Cùng với những liên hệ từ rất sớm trên nhiều lĩnh vực giữa Ấn Độ và Miến Điện, quá trình Anh xâm lược và cai trị Miến Điện đã tạo điều kiện để một bộ phận đông đảo người dân Ấn Độ di cư sang Miến Điện. Quá trình đó đã đưa đến việc hình thành một cộng đồng Ấn kiều đông đảo về số lượng và nắm giữ một vị trí nhất định về kinh tế ở Miến Điện thời thuộc Anh. Vậy, quá trình đó diễn ra như thế nào và vị trí kinh tế của người Ấn ở Miến Điện được thể hiện ra sao? Bài viết sẽ làm sáng rõ những khía cạnh trên.

Người Chăm là một trong 53 cộng đồng dân tộc thiểu số ở nước ta, định cư lâu đời ở khu vực duyên hải Nam Trung Bộ, trong đó Ninh Thuận và Bình Thuận là địa bàn có đồng bào Chăm sinh sống nhiều nhất. Chúng tôi muốn tìm hiểu về tộc họ và những biến đổi tộc học của người Chăm ở Ninh Thuận và Bình Thuận trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa để đánh giá xem cấu trúc xã hội của người Chăm hiện nay có thay đổi gì không và thay đổi như thế nào…

Trong các hoạt động tín ngưỡng – tinh thần thờ cúng tổ tiên ông bà, hôn nhân, tang chế; trừ một số lễ thức riêng trong phạm vi gia đình còn lại vẫn đòi hỏi vai trò của tộc họ để bảo đảm duy trì các hoạt động đó, đặc biệt là các hoạt động tinh thần thuộc về đạo lý truyền thống thể hiện tính nhân văn và những tập tục thể hiện bản sắc dân tộc đã ăn sâu, bám rễ lâu đời vào tiềm thức của đồng bào Chăm…

Ngay sau khi vừa chiếm xong vùng đất Nam Kỳ, chính quyền Pháp đã tiến hành thu nhiều loại thuế tại đây. Nhiều loại thuế đã được đặt ra như thuế quan, thuế muối, thuế rượu, thuế thuốc phiện, thuế thân, thuế ruộng đất, thuế lao dịch… Một số loại thuế này đã có từ thời phong kiến nhà Nguyễn và được Pháp sửa đổi, bổ sung thường xuyên. Số tiền thuế mà người dân Nam Kỳ phải nộp cho chính quyền thuộc địa thường tăng theo thời gian….

… Các công trình nghiên cứu trên mới đề cập đến những vấn đề chung liên quan đến
Hà Nam, chưa có công trình nào nghiên cứu về đồn điền ở Hà Nam thời Pháp thuộc. Tuy vậy, tất cả đều có giá trị tham khảo tốt. Trên cơ sở kế thừa kết quả của các nhà nghiên cứu đi trước, bài viết đi sâu vào tìm hiểu quá trình ra đời, phát triển và sản xuất kinh tế đồn điền ở Hà Nam từ năm 1890 đến 1930.

Quá trình khẩn hoang vùng đất Nam Bộ là quá trình mở rộng khối đoàn kết cộng đồng theo xu hướng thống nhất và hướng tâm; Quá trình khẩn hoang vùng đất Nam Bộ cũng đồng thời là quá trình xác lập chủ quyền theo phương thức thụ đắc lãnh thổ; và Quá trình khẩn hoang và xác lập chủ quyền trên vùng đất Nam Bộ gắn liền với quá trình mở rộng bang giao và nâng cao vị thế quốc gia dân tộc.

Sau thời kỳ chống lại các chính sách khủng bố của thực dân Pháp, phong kiến tay sai, phong trào nông dân Bắc Kỳ bùng nổ trong phong trào cách mạng dân tộc, dân chủ 1936 – 1939. Phong trào đấu tranh của nông dân Bắc Kỳ diễn ra trên hầu khắp các tỉnh, đạt được những mục tiêu đề ra, thể hiện một bước phát triển mới. Phong trào thời kỳ này đã để lại nhiều bài học kinh nghiệm và ý nghĩa to lớn làm cơ sở tiền đề cho cuộc vận động cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với giai cấp nông dân trong giai đoạn tiếp sau.

Nghiên cứu dân tộc học, văn hoá và lịch sử đã có những mô tả khá chi tiết về đời sống hội nhóm ở các miền quê Bắc Bộ. Các nghiên cứu Pierre Gourou, Đào Duy Anh, Phan Kế Bính, Nguyễn Văn Huyên và Nguyễn Từ Chi đã làm nổi bật xu hướng hội nhóm rất sinh động bên trong các làng xã cổ truyền xứ Bắc Kỳ. Trong bài viết này, tác giả sử dụng cách tiếp cận hiện đại dựa trên khái niệm xã hội dân sự và các đặc trưng của nó nhằm làm mới lại những cứ liệu cũ về đời sống hội nhóm trong các thôn quê trước năm 1954.

Bài viết chỉ ra Chánh tổng và Phó chánh tổng là người trung gian giữa làng xã và chính quyền cấp trên. Họ có vai trò quan trọng trong cơ cấu tổ chức quản lí cấp cơ sở của chính quyền thực dân Pháp; có chức năng truyền đạt những công lệnh của chính quyền cấp trên xuống làng xã và giám sát việc thực thi những công lệnh đó; trực tiếp điều hành, quản lí, kiểm tra đánh giá kết quả hoạt động của các làng xã.