XÃ HỘI HỌC

Phong Hóa là tờ báo trào phúng đầu tiên của Việt Nam có mục đích bàn một cách vui (châm biếm, hài hước) về các vấn đề xã hội, chính trị, kinh tế để làm rõ hiện tình trong nước. Trong đó cuộc đấu tranh với cái cũ của xã hội nông thôn Việt Nam được phản ánh với giọng châm biếm và nổi bật tính thời sự. Phong Hóa đã dùng phương pháp trào phúng để đả kích bài trừ sự cổ hủ, lạc hậu cũng như thói hư tật xấu của người dân nông thôn….

…Bằng phương pháp phân tích tài liệu, so sánh và điền dã dân tộc học, tác giả đã tổng hợp một cách có hệ thống về tổ chức đời sống xã hội của người Mường thông qua từng giai đoạn lịch sử, qua đó tác giả làm nổi bật các mối quan hệ xã hội đặc trưng trong từng hình thái tổ chức đời sống xã hội.

Ở Việt Nam, tộc người Thái có phong tục, tập quán phong phú và đa dạng. Hôn nhân của người Thái trong xã hội truyền thống chứa đựng nhiều giá trị văn hóa; gồm nhiều nguyên tắc, nghi thức và nghi lễ độc đáo đánh dấu mốc lớn trong chu kỳ đời người. Các nghi lễ cưới xin hàm chứa nhiều giá trị về đạo đức, tâm lý, tình cảm, hành vi ứng xử xã hội; là dịp để các thành viên trong cộng đồng thắt chặt mối quan hệ họ hàng, láng giềng. Điều đó được minh chứng qua những tục lệ tốt đẹp, mang tính nhân bản.

Từ 1990 đến 2002, trong hơn mười năm, chúng tôi đã tham gia hai chương trình nghiên cứu về làng xã ở đồng bằng sông Hồng trong khuôn khổ hợp tác khoa học giữa Trung tâm Khoa học xã hội và Nhân văn Quốc gia (Việt Nam) với Trung tâm Quốc gia Nghiên cứu Khoa học (Pháp), rồi với Viện Viễn Đông Bác cổ (Pháp). Các thành quả đã được công bố trong hai cuốn sách: Mông Phụ, un village du delta du fleuve Rouge(1) và Làng ở vùng châu thổ sông Hồng: vấn đề còn bỏ ngỏ(2). Trước đó, tôi cũng đã nghiên cứu làng Bảo An ở Quảng Nam(3). Sau đây, tôi xin ghi lại vài tâm đắc về làng xã Việt Nam đã được trình bày chủ yếu trong các cuốn sách nói trên.

…Bài viết tìm hiểu cách thức các gia đình dân tộc thiểu số (DTTS) thực hiện việc xã hội hóa vai trò giới cho trẻ em trong gia đình. Đồng thời, phân tích phương pháp xã hội hóa vai trò giới trong gia đình DTTS, qua lựa chọn 2 dân tộc là Ê Đê (với đặc trưng chế độ mẫu hệ) và Cờ Lao (với đặc trưng chế độ phụ hệ), nhằm tìm hiểu sự khác biệt trong cách thức xã hội hóa vai trò giới ở 2 đại diện này….

… Nghiên cứu về báo chí Thành phố Hồ Chí Minh trong những năm 2006-2016 phải được đặt trong tổng thể những biến đổi tình hình kinh tế – xã hội của Thành phố. Sự biến đổi đó đang tác động hoặc trực tiếp, hoặc gián tiếp, tạo nên môi trường hoạt động của báo chí Thành phố trong một thập kỉ qua. Bài viết này tập trung phân tích những đặc điểm chủ yếu về tình hình kinh tế – xã hội Thành phố giai đoạn 2006-2016 trên hai bình diện: một là điều kiện kinh tế và đời sống vật chất, hai là kết cấu dân cư và đặc tính văn hóa. Đó là những yếu tố đóng vai trò nền tảng, tạo đà cho sự phát triển của nền báo chí Thành phố thời gian qua.

Cùng với những liên hệ từ rất sớm trên nhiều lĩnh vực giữa Ấn Độ và Miến Điện, quá trình Anh xâm lược và cai trị Miến Điện đã tạo điều kiện để một bộ phận đông đảo người dân Ấn Độ di cư sang Miến Điện. Quá trình đó đã đưa đến việc hình thành một cộng đồng Ấn kiều đông đảo về số lượng và nắm giữ một vị trí nhất định về kinh tế ở Miến Điện thời thuộc Anh. Vậy, quá trình đó diễn ra như thế nào và vị trí kinh tế của người Ấn ở Miến Điện được thể hiện ra sao? Bài viết sẽ làm sáng rõ những khía cạnh trên.

Người Chăm là một trong 53 cộng đồng dân tộc thiểu số ở nước ta, định cư lâu đời ở khu vực duyên hải Nam Trung Bộ, trong đó Ninh Thuận và Bình Thuận là địa bàn có đồng bào Chăm sinh sống nhiều nhất. Chúng tôi muốn tìm hiểu về tộc họ và những biến đổi tộc học của người Chăm ở Ninh Thuận và Bình Thuận trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa để đánh giá xem cấu trúc xã hội của người Chăm hiện nay có thay đổi gì không và thay đổi như thế nào…

Trong các hoạt động tín ngưỡng – tinh thần thờ cúng tổ tiên ông bà, hôn nhân, tang chế; trừ một số lễ thức riêng trong phạm vi gia đình còn lại vẫn đòi hỏi vai trò của tộc họ để bảo đảm duy trì các hoạt động đó, đặc biệt là các hoạt động tinh thần thuộc về đạo lý truyền thống thể hiện tính nhân văn và những tập tục thể hiện bản sắc dân tộc đã ăn sâu, bám rễ lâu đời vào tiềm thức của đồng bào Chăm…

Ngay sau khi vừa chiếm xong vùng đất Nam Kỳ, chính quyền Pháp đã tiến hành thu nhiều loại thuế tại đây. Nhiều loại thuế đã được đặt ra như thuế quan, thuế muối, thuế rượu, thuế thuốc phiện, thuế thân, thuế ruộng đất, thuế lao dịch… Một số loại thuế này đã có từ thời phong kiến nhà Nguyễn và được Pháp sửa đổi, bổ sung thường xuyên. Số tiền thuế mà người dân Nam Kỳ phải nộp cho chính quyền thuộc địa thường tăng theo thời gian….

… Các công trình nghiên cứu trên mới đề cập đến những vấn đề chung liên quan đến
Hà Nam, chưa có công trình nào nghiên cứu về đồn điền ở Hà Nam thời Pháp thuộc. Tuy vậy, tất cả đều có giá trị tham khảo tốt. Trên cơ sở kế thừa kết quả của các nhà nghiên cứu đi trước, bài viết đi sâu vào tìm hiểu quá trình ra đời, phát triển và sản xuất kinh tế đồn điền ở Hà Nam từ năm 1890 đến 1930.

Quá trình khẩn hoang vùng đất Nam Bộ là quá trình mở rộng khối đoàn kết cộng đồng theo xu hướng thống nhất và hướng tâm; Quá trình khẩn hoang vùng đất Nam Bộ cũng đồng thời là quá trình xác lập chủ quyền theo phương thức thụ đắc lãnh thổ; và Quá trình khẩn hoang và xác lập chủ quyền trên vùng đất Nam Bộ gắn liền với quá trình mở rộng bang giao và nâng cao vị thế quốc gia dân tộc.