4 giai đoạn phát triển nhận thức – Nền tảng và các khái niệm chính trong lý thuyết của Piaget

     Độ tuổi: Từ 2 đến 7 tuổi.

     Các đặc điểm chính và những thay đổi phát triển:

• Trẻ em bắt đầu tư duy một cách biểu tượng và học cách sử dụng từ ngữ, hình ảnh để tượng trưng cho sự vật.
  
  
• Trẻ em ở giai đoạn này có xu hướng coi mình là trung tâm và khó khăn với việc nhìn nhận sự việc từ góc nhìn của người khác.
  
  
• Trong khi các em đang tiến bộ hơn trong ngôn ngữ và  tư duy, các em  vẫn có xu hướng suy nghĩ về mọi thứ theo những cách rất cụ thể.

     Những nền tảng của sự phát triển ngôn ngữ có lẽ đã được thiết lập từ giai đoạn trước đó, nhưng sự xuất hiện của ngôn  ngữ là một trong những dấu hiệu chính của sự phát triển giai đoạn tiền thao tác¹. 

     Trẻ em ở giai đoạn phát triển này đã khéo léo hơn khi  chơi trò đóng vai, nhưng vẫn tiếp tục suy nghĩ rất cụ thể về thế giới xung quanh mình.

     Ở thời kỳ này, trẻ em học thông  qua những  trò chơi sắm vai nhưng vẫn khó khăn với logic và với việc tiếp  nhận quan điểm  của  người  khác.  Các em vẫn thường gặp khó khăn trong việc hiểu  ý niệm về tính bất biến.

     Ví  dụ, một  nhà nghiên  cứu lấy  một miếng  đất sét, chia nó thành hai  phần bằng  nhau, sau  đó cho đứa trẻ chọn  một trong hai miếng để chơi.

      Một miếng đất sét thì đã được vo tròn, trong khi miếng còn lại được làm phẳng ra giống hình dạng của một chiếc bánh pancake. Vì miếng bánh dẹt trông rộng hơn, nên đứa trẻ đang ở giai đoạn tiền vận động có vẻ sẽ chọn lấy miếng đó, cho dù hai miếng thực ra có kích thước ngang nhau.

     Giai đoạn thao tác cụ thể

      Tuổi: từ 7 tới 11 tuổi.

     Các đặc điểm chính và những thay đổi phát triển:

• Ở giai đoạn này, trẻ em bắt đầu suy nghĩ một cách logic về những sự việc cụ thể.
  
  
• Các em bắt đầu hiểu khái niệm về sự bảo toàn; ví dụ như lượng chất lỏng trong một chiếc cốc thấp và rộng là ngang bằng với lượng chất lỏng trong một chiếc ly cao và hẹp.
  
  
• Tư duy của các em trở nên có logic và có tổ chức hơn, nhưng mà vẫn rất cụ thể.
  
  
• Trẻ em bắt đầu  sử dụng logic quy nạp  hoặc suy luận từ thông tin cụ thể tới những nguyên lý chung.

     Trong thời  điểm  phát  triển này, khi  mà trẻ vẫn đang tư duy rất cụ thể và theo nghĩa đen thì  các em trở nên thành thục hơn với tư duy logic. Việc cho mình  là  trung  tâm  của  giai  đoạn trước  đó bắt đầu dần biến mất vì các em đang dần tốt hơn trong việc hiểu được cách mà mọi người có thể nhìn nhận về một tình huống.

     Trong khi tư duy dần trở nên logic hơn rất nhiều ở giai đoạn thao tác cụ thể, thì nó cũng có thể trở nên rất cứng nhắc. Trẻ em ở giai đoạn phát triển này có xu hướng gặp khó khăn với các khái niệm trừu tượng và các khái niệm giả định.

      Ở giai đoạn này trẻ em cũng dần bớt coi mình là trung tâm và dần nghĩ về cách mà mọi người có thể suy nghĩ hay cảm nhận. Trẻ em ở giai đoạn thao tác cụ thể cũng dần hiểu được rằng suy nghĩ của mình là  duy nhất  đối với  bản thân mình và không phải ai cũng cần thiết chia sẻ những suy nghĩ, cảm xúc hay ý kiến.

     Giai đoạn thao tác hình thức

      Tuổi: Từ 12 tuổi trở lên.

     Các đặc điểm chính và những thay đổi phát triển:

• Ở giai đoạn này, những em đang ở tuổi thanh niên hoặc đang ở tuổi mới lớn bắt đầu tư duy một cách trừu tượng và suy luận về các vấn đề giả định.
  
  
• Tư duy trừu tượng xuất hiện.
  
  
• Các thanh thiếu niên bắt đầu nghĩ nhiều hơn về luân lý, triết học, xã hội các vấn đề chính trị đòi hỏi suy luận trừu tượng và lý thuyết.
  
  
• Bắt đầu sử dụng logic hoặc suy luận diễn dịch từ nguyên lý chung tới các thông tin cụ thể.

     Giai đoạn cuối cùng trong lý thuyết của Piaget có liên quan tới sự gia tăng của logic, khả năng sử dụng suy luận diễn dịch và hiểu biết về những ý tưởng trừu tượng. Ở giai đoạn  này, người ta trở nên có khả năng nhìn thấy nhiều giải pháp tiềm năng cho các vấn đề và suy nghĩ khoa học hơn về thế giới xung quanh.

     Khả năng suy nghĩ về các ý tưởng và tình huống trừu tượng chính là dấu hiệu nhận biết chính ở giai đoạn thao  tác hình  thức  của sự phát triển nhận thức. Khả năng lên kế hoạch một cách có hệ thống cho tương lai và suy luận về những tình huống giả định cũng là những năng lực xuất hiện ở giai đoạn này.

     Điều quan trọng là phải lưu ý rằng Piaget không nhìn nhận  sự  phát  triển  nhận thức  của trẻ em như là một quá  trình về lượng. Vậy đó, trẻ em không chỉ nạp thêm thông tin hay kiến thức vào tri thức sẵn có của mình khi chúng lớn lên. Thay vì vậy, Piaget  gợi  ý  rằng  có một  sự thay đổi  về chất trong cách mà trẻ em suy nghĩ khi mà các em dần trải qua bốn giai đoạn này. Một đứa trẻ ở tuổi lên 7 không chỉ có thêm thông tin về thế giới hơn chính nó lúc 2 tuổi, mà còn có một sự thay đổi nền tảng trong cách đứa bé đó tư duy về thế giới.

Những khái niệm quan trọng

     Để hiểu hơn  về những  gì diễn  ra trong sự phát triển nhận thức, điều quan trọng là cần phải xem xét một vài ý tưởng và các khái niệm quan trọng đã được Piaget giới thiệu.

     Dưới đây là một vài yếu tố ảnh hưởng tới cách trẻ em học hỏi và lớn lên:

     1. Cấu trúc sơ khai (Schemas)

      Một cấu trúc sơ khai diễn tả cả tác động thể chất lẫn tâm trí trong sự hiểu và biết. Cấu trúc sơ khai là những phạm trù kiến thức giúp chúng ta giải nghĩa và hiểu về thế giới.

     Trong  quan  điểm của  Piaget,  một cấu  trúc  sơ khai bao gồm cả  những phạm  trù kiến  thức và quá trình  chiếm lĩnh  kiến  thức đó.  Khi  các trải nghiệm diễn ra, những thông tin mới này được sử dụng để sửa đổi, thêm vào hoặc thay thế những cấu trúc sơ khai trước đó.

     Ví dụ, một đứa trẻ có một cấu trúc sơ khai về một loài động vật, chẳng hạn như con chó. Nếu đứa trẻ chỉ có trải nghiệm duy nhất với những chú chó nhỏ, đứa trẻ đó có thể tin rằng tất cả những con chó đều bé tí tẹo, có lông và có 4 chân. Giả sử sau đó đứa trẻ gặp phải một con chó to lớn. Nó sẽ tiếp nhận thông tin mới này, sửa các cấu trúc sơ khai đã có trước đó để bao gồm thêm những quan sát mới mẻ này.

     2. Đồng hóa

      Quá trình nạp thông tin mới vào các cấu trúc sơ khai sẵn  có được biết  tới  là sự đồng  hóa².  Quá trình này có phần chủ quan bởi vì chúng ta có xu hướng sửa đổi các trải nghiệm và thông tin một chút để nó trở nên phù hợp với niềm tin sẵn có của chúng ta. Trong ví dụ trên, việc nhìn thấy một chú chó và dán nhãn nó là “chó” là một trường hợp của việc đồng hóa con vật đó vào trong cấu trúc sơ khai về loài chó của đứa trẻ.

     3. Điều tiết

     Một phần khác của sự thích nghi bao gồm thay đổi hoặc thay thế các cấu trúc sơ khai đang tồn tại bởi  thông tin mới  được biết tới  là quá trình điều tiết. Sự điều tiết bao gồm sửa đổi các cấu trúc sơ khai hay các ý niệm sẵn có, như một kết quả của một trải nghiệm mới hay một thông tin mới. Một cấu trúc sơ khai mới cũng có thể được hình thành trong quá trình này.

     4. Cân bằng

     Piaget tin rằng mọi đứa trẻ cố gắng có được sự cân bằng giữa sự đồng hóa và điều tiết, đạt được thông  qua một  cơ  chế  được  Piaget  gọi  là  cân bằng. Khi đứa trẻ tiến bộ qua các giai đoạn phát triển nhận thức, điều quan trọng là phải giữ được sự cân bằng giữa việc áp dụng những kiến thức trước đây (đồng hóa) và thay đổi hành vi để giải thích kiến thức mới (điều tiết). Sự cân bằng giúp giải thích cách trẻ chuyển từ một giai đoạn tư duy tới giai đoạn tiếp theo.

Đôi lời từ Verywell

     Một trong số những yếu tố quan trọng nhất về lý thuyết của Piaget để ghi nhớ đó là việc tiếp nhận quan điểm rằng việc tạo dựng kiến thức mới và trí thông minh vốn là một quá trình tích cực.

      “Bản thân tôi phản đối ý kiến cho rằng tri thức là một sự sao  chép thụ động  của thực tế”, Piaget giải thích. “Tôi tin rằng biết một đối tượng có nghĩa là phải làm theo nó, tạo dựng một biến đổi hệ thống mà có thể thực hiện trên nó hoặc cùng với sự vật đó. Nhận thức được thực tế có nghĩa là xây dựng những hệ thống của sự thay đổi mà tương ứng, phù hợp nhiều hay ít hơn so với thực tế.”

     Lý thuyết về sự phát triển nhận thức của Piaget làm đầy thêm hiểu biết của chúng ta về dự phát triển trí tuệ của trẻ. Đồng thời nhấn mạnh rằng trẻ em không chỉ đơn thuần là người tiếp thụ tri thức. Mà thay vào đó, trẻ em luôn khám phá và thử nghiệm  khi các  em xây  dựng hiểu  biết của mình về cách thế giới vận hành.