Văn học

Chúng tôi đã trình bày những gợi ý lý thuyết từ một số trường phái nghiên cứu văn học, mỹ học lớn trên thế giới. Hiển nhiên, không một trường phái nào là không có giới hạn. Trên một phương diện, chính nhờ chấp nhận tính giới hạn, tính “chủ biệt” đó mà khoa học phương Tây đã đạt được những bước đột phá trên nhiều lĩnh vực chuyên biệt. Vấn đề là người nghiên cứu phải có khả năng liên kết nhiều lý thuyết để xử lý đối tượng…

Trong tiến trình lịch sử văn học Việt Nam, ba mươi năm đầu thế kỷ XX là giai đoạn có tính chất bản lề trong bước chuyển giữa hai thời đại lớn của văn học dân tộc, là thời điểm diễn ra cuộc tái cấu trúc toàn bộ nền văn học trên cơ sở sự va chạm giữa hai hệ thống văn học, truyền thống và hiện đại, phương Đông và phương Tây. Tuy nhiên, nhìn vào thực tế nghiên cứu, bên cạnh những thành tựu không thể phủ nhận đó, việc tiếp cận giai đoạn văn học đầy phức tạp này cũng đang tồn tại những bế tắc chưa được giải quyết triệt để…

Bài viết này khảo sát hai đặc trưng hài hước đen và nghịch dị, vốn được Nam Cao sử dụng nhiều nhất trong các chân dung trào phúng của mình, cụ thể qua trường hợp chân dung Thị Nở, để làm rõ những vấn đề nói trên của ý thức trào phúng Nam Cao trong tương quan với văn xuôi trào phúng 30-45 nói riêng và với nghệ thuật trào phúng Việt Nam nói chung.

Một trong những đổi mới mạnh mẽ nhất của văn xuôi Việt Nam từ giữa thập kỷ 80 của thế kỷ trước đến nay được thể hiện ở lối viết của một số cây bút tiêu biểu. Kiểu tự sự “bất khả tín” được định hình từ tư duy trò chơi, phương thức nhại và kết cấu cắt dán – lắp ghép là sự đổi mới nổi bật nhất trong lối viết của họ. Sự thay đổi cách thức tổ chức văn bản trong một số nhà văn nữ hiện đại đã góp phần đáng kể vào một chặng đường phát triển mới của văn xuôi Việt Nam.

Bàn về thể tài du ký nói chung và sự phát triển của văn xuôi du ký chữ Hán thế kỷ XVIII-XIX, các nhà lí luận đã xác định: “DU KÝ- Một thể loại văn học thuộc loại hình ký mà cơ sở là sự ghi chép của bản thân người đi du lịch, ngoạn cảnh về những điều mắt thấy tai nghe của chính mình tại những xứ sở xa lạ hay những nơi ít người có dịp đi đến. Hình thức của du ký rất đa dạng, có thể là ghi chép, ký sự, nhật ký, thư tín, hồi tưởng, miễn là mang lại những thông tin, tri thức và cảm xúc mới lạ về phong cảnh, phong tục, dân tình của xứ sở ít người biết đến…

Bài viết xác định những tương đồng và khác biệt của quá trình định hình và phát triển trào lưu nhân văn trong văn học Hàn – Việt thế kỷ XVIII – XIX. Chứng dẫn qua một số hiện tượng thể loại, cảm hứng sáng tác, hệ thống chủ đề, tác gia, tác phẩm và nhân vật tiêu biểu. Phân tích nền tảng xu thế ly tâm chính thống, khẳng định ý thức con người cá nhân, chủ đề tình yêu và vai trò người phụ nữ. Nhấn mạnh ý nghĩa “giải Hán hóa”, “giải thể thể loại văn học chữ Hán” và đối sánh qua một số tác gia, tác phẩm tiêu biểu ở Hàn Quốc và  Việt Nam…

Tín hiệu thẩm mỹ là loại tín hiệu biểu trưng, thuộc hệ thống phương tiện biểu hiện của nghệ thuật. Trong tác phẩm văn chương, tín hiệu thẩm mĩ được biểu đạt bằng chất liệu ngôn ngữ. Phân tích tín hiệu thẩm mĩ trong tác phẩm văn chương cần dựa vào: a) Những biến thể từ vựng của tín hiệu thẩm mĩ hằng thể; b) Những biến thể miêu tả – cụ thể hóa tín hiệu thẩm mĩ hằng thể; c) Những biến thể do kết hợp giữa tín hiệu với tín hiệu trong tác phẩm…

Những câu ca dao phê phán mê tín dị đoan có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc đối với sự rèn luyện phát triển nhân cách của mỗi người. Đó là những kinh nghiệm trong cuộc sống để nâng cao nhận thức và hành động về bài trừ mê tín dị đoan, sống có khoa học, đạo lý, nếp sống thuần phong mỹ tục, cách xử thế có tình có lý để sống và hành động theo đạo đức truyền thống của dân tộc ta. Đó là biết điều đúng, điều tốt để thực hiện, biết điều sai, điều xấu để tránh, luôn giữ vững mối quan hệ với cộng đồng, làng xóm., đồng bào trong xã hội.

Hậu hiện đại là một khái niệm phi thời, nghĩa là trong bất kì xã hội nào, thời kì nào có sự khủng hoảng tinh thần cũng có thể tồn tại tinh thần hậu hiện đại, có chăng ở những giai đoạn gần đây, tinh thần ấy nổi trội, đậm đặc và ở nhiều nơi trở thành chủ đạo mà thôi. Hậu hiện đại mang tinh thần thời đại chứ không chỉ thuần là văn nghệ như một số trào lưu khác (như tượng trưng, siêu thực chẳng hạn)…

Trong nền văn xuôi Việt Nam hiện đại, tùy bút tồn tại và phát triển với tư cách một thể loại văn xuôi độc đáo, có đóng góp đáng kể. Rất nhiều cây bút nổi tiếng mà tên tuổi của họ đã gắn liền với thể loại này. Nhưng trên thực tế, vì tính chất trung gian, lưỡng hợp nên không dễ có được một cơ sở lý luận tường minh – như một xác tín về phương diện thể loại – đối với tùy bút. Điều đó đã gây ra không ít khó khăn, bất cập trong việc xác lập một hệ thống tiêu chí để phân biệt và hướng tiếp cận những giá trị cụ thể ở các tác phẩm tùy bút…

Thiên tính nữ trong văn chương là đặc điểm, là thiên hướng tư duy nghệ thuật chi phối cách thức tổ chức tác phẩm mang bản sắc phái nữ hoặc sự đề cao những phẩm chất và giá trị của phụ nữ. Khuynh hướng này thể hiện một cách sâu rộng và phổ biến, tạo thành nét đặc sắc cho văn học Việt Nam đương đại. Bài viết vận dụng kết hợp phê bình Nữ quyền và các phương pháp nghiên cứu Văn hoá học, Thi pháp học, Tự sự học để mô tả và phân tích nguồn gốc của Thiên tính nữ, sự thể hiện của Thiên tính nữ và góc nhìn giới tính trong văn chương Việt Nam đương đại qua những hiện tượng tiêu biểu, trên một số phương diện cơ bản.

Nói đến Thi pháp truyện ngắn là nói đến những thủ pháp nghệ thuật thường được các tác giả sử dụng và được các nhà nghiên cứu đúc kết, coi là quy chuẩn của thể loại này. Tuy nhiên, trong thực tế sáng tác, mỗi nhà văn lại nhìn nhận những cách viết đó một cách khác nhau tuỳ vào quan điểm thẩm mĩ của mình. Bài viết này tổng lược và phân tích ý kiến của các nhà văn Pháp đương đại về một số thủ pháp đặc trưng trong sáng tác truyện ngắn.

Các công trình nghiên cứu của các tác giả tiêu biểu trong lĩnh vực văn học dân gian (Kinh Thi Việt Nam – Nguyễn Bách Khoa) và văn học trung đại Việt Nam (Trông giòng sông Vị – Trần Thanh Mại; Nguyễn Du và Truyện Kiều, Văn chương truyện Kiều, Tâm lý và tư tưởng Nguyễn Công Trứ – Nguyễn Bách Khoa; Khảo luận về Kim Vân Kiều – Đào Duy Anh) từ 1930 đến 1945 đã cho chúng ta có cái nhìn toàn diện hơn về toàn bộ hoạt động nghiên cứu văn học giai đoạn này.