Giáo dục học

Hoạt động trải nghiệm là môn học trong dự thảo các chương trình môn học của Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố được thực hiện bắt buộc từ lớp 1 đến lớp 12, bậc Tiểu học được gọi là Hoạt động trải nghiệm; ở THCS và THPT được gọi là Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp. Thông qua các hoạt động thực hành, những việc làm cụ thể, học sinh sẽ phát huy vai trò cụ thể, tính tích cực, chủ động, tự giác và sáng tạo của bản thân. Các em được tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động từ thiết kế, chuẩn bị, thực hiện và đánh giá kết quả.

Giáo dục sớm là một bước đột phá, là cuộc cách mạng mềm trong khoa học giáo dục của nhiều quốc gia trên thế giới. Giáo dục sớm tác động, dẫn dắt, bồi dưỡng phát triển tiềm năng thể lực, trí tuệ và nhân cách tốt đẹp của trẻ trong những năm đầu đời. Đây là giai đoạn phát triển quan trọng nhất của một con người, là nền tảng cho sự phát triển cả thể chất, tinh thần, nhận thức và văn hóa trong tương lai của cả cuộc đời. Với sứ mệnh như vậy, mục tiêu của giáo dục sớm không phải để nhồi nhét tri thức mà kích hoạt, khai phá các tiềm năng của trẻ, tạo điều kiện cho hai bán cầu đại não phát triển tối đa góp phần phát triển toàn diện cả thể chất và nhân cách cho trẻ.

Từ năm 1653 đến năm 1887, giáo dục ở Khánh Hòa vẫn là nền giáo dục phong kiến và không có nhiều thành tựu. Sau năm 1887, khi người Pháp tiến hành chính sách giáo dục mới, bức tranh giáo dục ở Khánh Hòa đã có những khởi sắc. Bên cạnh hệ thống trường học các cấp bậc, Khánh Hòa có sự tồn tại của các trường thực nghiệp, cơ sở giáo dục tôn giáo và các viện nghiên cứu. Do những điều kiện đặc thù nên hệ thống giáo dục Pháp-Việt ở Khánh Hòa chỉ phát triển tương đối. Dù vậy, sự xuất hiện của hệ thống giáo dục Pháp-Việt trên địa bàn Khánh Hòa đã có những tác động đa chiều trên nhiều phương diện.

 Để góp phần làm sáng tỏ thực trạng của giáo dục ở Trung Kỳ, nhất là giáo dục ở bậc tiểu học thời kỳ đầu thế kỉ XX, dựa trên các tài liệu của chính quyền Pháp bao gồm các nghị định, báo cáo niên giám, tài liệu thống kê của chính quyền Pháp trong đó có Nha Học chính Trung Kỳ, bài viết tập trung trình bày các chính sách giáo dục của chính quyền thuộc địa Pháp và triều Nguyễn trong thời kỳ cải cách giáo dục lần thứ nhất từ năm 1906, đồng thời phục dựng lại trên những nét lớn hệ thống giáo dục tiểu học Tiểu học Pháp-Việt (Ecole primaire franco-indigène) ở Trung Kỳ đầu thế kỉ XX,…

Bài viết chủ yếu sử dụng phương pháp lịch sử, phân tích, đối chiếu sử liệu từ nguồn thư tịch cổ của Việt Nam để làm rõ những nội dung về giáo dục Nho học thời Trần. Kết quả nghiên cứu mang tới những nhận thức mới về giáo dục Nho học, về mối quan hệ song hành giữa sự phát triển của Nho giáo và giáo dục Nho học ở Việt Nam thế kỉ XIII-XIV cũng như những nỗ lực của vương triều Trần trong quá trình xây dựng và củng cố thể chế chính trị quân chủ tập trung thống nhất.

Ở Pháp, năm 1850, Đạo luật Falloux ra đời thiết lập quyền tự do của giáo dục trung học, trong đó quy định bắt buộc phải có một trường nam sinh ở mỗi xã có 500 cư dân, đồng thời phải thành lập một trường nữ sinh ở mỗi xã có từ 800 cư dân trở lên. Tiếp thu tư tưởng đó, ở Đông Dương, từ năm 1861, chính quyền thuộc địa Pháp thiết lập nền giáo dục Tây học, ban đầu là Nam Kỳ rồi Bắc Kỳ và Trung Kỳ. Năm 1917, nền giáo dục Pháp-Việt được xác lập ở Việt Nam qua việc Toàn quyền Albert Saraut ban hành Học chính Tổng quy (1917).

Trong chương trình giáo dục Pháp-Việt từ bậc tiểu học đến trung học, môn Lịch sử là môn học bắt buộc. Chương trình được thiết kế tương đối khoa học theo hệ thống tuyến tính với sự phát triển của lịch sử theo không gian và thời gian, từ nguồn gốc đến hiện đại, từ lịch sử địa phương, khu vực, liên bang Đông Dương đến lịch sử nước Pháp, châu lục (châu Âu, châu Á, châu Mĩ, châu Phi), trong đó đề cao vai trò của nước Pháp và châu Âu nhằm thực hiện mục đích của giáo dục là đào tạo tầng lớp trí thức phục vụ cho chế độ thuộc địa….

Song song với quá trình thôn tính và bành trướng xâm lược tại Việt Nam, người Pháp tăng cường đẩy mạnh thực thi chính sách giáo dục ngay khi vừa làm chủ vùng đất Nam Kỳ. Tuy nhiên, họ đã vấp phải một trở ngại lớn khi nền giáo dục Nho học ở Việt Nam vẫn còn tồn tại và đào tạo ra những trí thức yêu nước chống lại người Pháp. Những toan tính, mưu lợi trong chính sách giáo dục sẽ đi ngược lại sự mong đợi của người Pháp khi chữ Hán vẫn được người Việt sử dụng. Hiểu được tầm quan trọng của giáo dục đối với công cuộc khai thác và bóc lột thuộc địa, chính quyền Pháp đã ban hành nhiều quy định bắt buộc chữ Pháp và chữ Quốc ngữ phải có trong chương trình giáo dục…

…Trong số những nhân vật này, nhà Hán học và dân tộc học Dumoutier là nổi bật nhất. Được Thống sứ Paul Bert bổ nhiệm chức giám đốc giáo dục Bắc Kỳ, nhờ vào sự hiểu biết hoàn hảo ngôn ngữ và văn hóa cổ điển Hán – Việt, ông đã tránh được những thất vọng của những người tiền nhiệm ở miền Nam (đặc biệt là Le Myre de Vilers) trong lĩnh vực trường học. Khâm phục chân thành hệ thống giáo dục truyền thống (tới mức lý tưởng hóa nó một chút), ông đã cảnh báo Bộ trưởng Bộ Giáo dục của Jules Ferry về mọi sự đồng hóa vội vàng, đi đến việc tạo ra một nhà trường tầm thường,…

Trong bài viết này, chúng tôi thực hiện một phân tích về việc đánh giá lại giáo dục Nho học dựa trên căn cứ các bài viết của tờ báo Tiếng Dân (1927-1943) tại Trung Kỳ. Trong tương quan với nền giáo dục Pháp-Việt, giáo dục Nho học bộc lộ những ưu thế nhất định bao gồm ngôn ngữ và tư tưởng học thuật Nho giáo. Tiếp cận từ góc độ văn hóa, khái niệm vốn văn hóa cho phép nhìn nhận những giá trị của giáo dục Nho học như vốn văn hóa của một dân tộc dựa trên tầm nhìn về sự phát triển giáo dục nói chung, nhất là phát triển năng lực người học.

Bài viết đề cập đến quá trình thiết lập hệ thống giáo dục trung học công lập Pháp-Việt ở Trung Kỳ đặt trong mối quan hệ so sánh với vấn đề này ở Bắc Kỳ và Nam Kỳ. Ở Trung Kỳ, quá trình từ bỏ Hán học và xác lập giáo dục Pháp-Việt (Pháp – bản xứ) nói chung, bậc trung học nói riêng diễn ra muộn hơn so với Bắc Kỳ và Nam Kỳ. Qui mô trường, lớp, số lượng học sinh và giáo viên cũng nhỏ và ít hơn so với Bắc Kỳ và Nam Kỳ, ngay cả từ sau năm 1919, chính quyền Nam triều giao cho chính quyền Pháp quyền quản lí và điều hành giáo dục. Nguyên nhân bắt nguồn từ các yếu tố lịch sử, chính trị, văn hóa, dân cư, kinh tế,… quy định…

Đào tạo văn hóa, nghệ thuật, thể thao và du lịch là loại hình đào tạo hết sức đặc biệt. Đây là loại hình đào tạo có vai trò xã hội về phương diện nghề nghiệp rất cao, mức độ hưởng thụ các giá trị văn hóa, nghệ thuật, thể thao và du lịch của mỗi quốc gia có thể được xem là tiêu chí quan trọng trong phát triển. Trong khi những tiến bộ về chính sách của Nhà nước đối với lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, thể thao và du lịch thời gian qua là rất đáng kể, thì việc đào tạo đối với lĩnh vực này lại còn nhiều vấn đề bất cập cả trong công tác quản lý và dạy học. Đã đến lúc cần phải đổi mới đến công tác đào tạo lĩnh vực này thỏa đáng hơn nữa trong tầm nhìn hội nhập và phát triển.

Sau khi chiếm được 3 tỉnh miền Đông Nam Kỳ, Pháp nhanh chóng thiết lập hệ thống giáo dục ở Nam Kỳ với 3 trường là Thông ngôn, Tiểu học và Sư phạm. Với việc thiết lập hệ thống trường học trong thời gian ngắn, giáo dục Pháp ở Nam Kỳ có những nền tảng đầu tiên phục vụ cho công cuộc cai trị của Pháp ở Việt Nam. Trong quá trình xây dựng và phát triển, giáo dục Pháp ở Nam Kỳ có những điểm riêng trước khi chương trình khai thác thuộc địa do Paul Doumer được thực thi ở toàn Đông Dương 1897. Bài viết nghiên cứu về “Giáo dục Pháp ở Nam Kỳ (1861-1897)” góp phần tìm hiểu giáo dục Pháp ở Nam Kỳ trong thời kỳ đầu thiết lập bộ máy cai trị ở Việt Nam và những ảnh hưởng của nền giáo dục này đến những thay đổi của giáo dục Việt Nam trong giai đoạn cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX.

Bài viết tập trung làm rõ một số thời điểm bước ngoặt trong quá trình phát triển của giáo dục Pháp-Việt ở Việt Nam, tìm hiểu một số điểm mới trong nội dung giáo dục Pháp-Việt qua đó làm rõ quá trình hiện đại hóa giáo dục Việt Nam. Những thời điểm quan trọng được đề cập đến trong bài là việc vua Thành Thái thông qua Bản Quy chế giáo dục năm 1906 nhằm tiến hành cải cách các trường Nho học; việc áp dụng Học chính Tổng quy năm 1918; việc quy định về bằng Sơ học yếu lược và quy định về trường tư năm 1924. Một số nội dung trong giáo dục Pháp-Việt được xem xét là vai trò của chữ quốc ngữ, việc giảng dạy chữ Hán và tiếng Pháp, vấn đề giáo dục công dân trong trường Pháp-Việt.