Văn hóa

Thăng Long “Tứ trấn” (bốn ngôi đền bảo vệ) không chỉ là niềm tự hào của người dân vùng đất Thăng Long xưa và Thủ đô Hà Nội nay, mà còn là điểm tựa tinh thần trong quá trình dựng nước và giữ nước của cả dân tộc suốt nhiều thế kỷ. Bốn ngôi đền với vai trò “tứ trấn” chưa xuất hiện ngay từ buổi đầu quy hoạch kinh đô Thăng Long mà lần lượt được hình thành qua thời gian. Chúng ta cần nhận thức rõ giá tri ̣văn hóa của Thăng Long tứ trấn và để hiểu rõ thêm về lịch sử và văn hóa của dân tộc.

Trên cơ sở khai thác nguồn sử liệu gốc và các thành quả nghiên cứu của giới học giả Việt Nam cũng như trên thế giới, đồng thời kết hợp vận dụng hai phương pháp nghiên cứu chủ đạo của khoa học Lịch sử (phương pháp lịch sử và phương pháp lôgic) với các phương pháp khác, tác giả đi sâu tìm hiểu để tái hiện một cách cụ thể quá trình du nhập của các thành tựu văn hoá phương Tây vào Đàng Trong ở các thế kỉ XVII, XVIII. Trong đó, tác giả tập trung nghiên cứu trên ba lĩnh vực tiêu biểu là Thiên Chúa giáo, chữ Quốc ngữ và khoa học kĩ thuật…

Cùng với quá trình tụ cư, sản xuất ngày càng phát triển và dưới sự tác động của nền kinh tế hàng hóa, chợ Hội An đã ra đời. Chợ ở vị trí ven sông và chịu sự quản lí của chính quyền địa phương. Hàng hóa ở chợ phong phú, đa dạng mang tính đại diện cho những đặc trưng của vùng đất từ hàng nông sản, may mặc đến dụng cụ lao động sản xuất hay đồ mỹ nghệ. Chợ Hội An trong quá trình tồn tại đã đóng vai trò trung gian nối liền khai thác với sản xuất, sản xuất với tiêu dùng, tạo nên bước đột phá quan trọng vào nền kinh tế tiểu nông khép kín.

Bài viết tập trung khảo cứu về vị trí và vai trò của Chợ Cam Lộ trong kết nối thương mại
Đàng Trong và khu vực thế kỷ XVI – XVIII. Có thể nói để đảm bảo cho sự tồn tại, phát triển và
hưng thịnh của Đàng Trong thì các nguồn hàng và thương phẩm đóng vai trò vô cùng quan trọng.
Đây được coi là cơ sở để chúa Nguyễn thiết lập các quan hệ thương mại với thương nhân và
thuyền buôn các nước. Triệt để khai thác những nguồn lực của xứ Thuận – Quảng thì sự xuất hiện
của hệ thống chợ trên tuyến thương mại Tây – Đông là điều kiện trung gian lý tưởng giúp chúa
Nguyễn dễ dàng có được nguồn hàng. Với vị trí then chốt nằm giữa biển và lục địa, chợ Cam Lộ là
nơi hội tụ của đa dạng các nguồn hàng khác nhau, các thương nhân miền xuôi mang tới đây nhiều
sản phẩm đặc trưng của đồng bằng, của miền biển như muối, cá khô, hàng thủ công….để mua về
nguồn lâm, thổ sản, khoáng sản do người Thượng và thương nhân khu vực mang đến.

Cốm Vòng là một đặc sản nổi tiếng của làng Vòng xưa (còn gọi là làng Vòng Cốm, Dịch
Vọng Hậu, Vòng Hậu, thuộc tổng Dịch Vọng, phủ Hoài Đức, tỉnh Hà Đông trước năm 1945, nay
thuộc quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội). Làng Vòng nay đã thành phố thị, nghề làm cốm cũng
đã mai một.
Bài viết này khảo tả nghề làm cốm ở làng Vòng xưa, từ xuất xứ, tên gọi, nguyên liệu, quy
trình sản xuất, sản phẩm và tiêu thụ sản phẩm, đến cả những ngộ nhận về cốm Vòng trong cuốn
“Hà Nội 36 phố phường”. Qua đó cho thấy, sản phẩm gọi là cốm Vòng hiện nay chỉ là sự ăn theo
danh tiếng một đặc sản từng là “miếng ngon” của đất Hà Thành xưa.

Mùa cốm đã về, đúng là mùa cốm Vòng, đặc sản của Hà Nội nổi tiếng khắp trong Nam ngoài Bắc ít nhất cũng từ đầu thế kỷ XIX. Hạt cốm trong xanh màu lá mạ, nhỉnh hơn chiếc lá me, nhẹ tay, ngọt thơm hương đồng cỏ nội vừa cao quý vừa gần gũi…. Cô hàng cốm đôi khi bước vội lặng thinh, không ai cũng như không ở đâu nghe thấy tiếng cô rao hàng. Và chỉ đến khoảng 11 giờ trưa, cô đã bán hết sạch. Ở một vài chợ như chợ Đồng Xuân, chợ Cửa Nam, chợ Hôm…, chúng ta cũng gặp đôi hàng cốm, họ lặng lẽ ngồi một chỗ riêng biệt – như ở chợ Đồng Xuân, bên trái quầy vé ngay trong cổng chính trông ra chỗ tàu điện tránh nhau….

… Tại Việt Nam, nhiều nhà nghiên cứu văn hóa cũng quan tâm đến vấn đề này và đưa ra nhiều luận giải khác nhau. Tựu chung lại, tiếp biến văn hóa là sự thay đổi mô thức văn hóa của một hay các nền văn hóa qua quá trình tiếp xúc lâu dài. Sự biến đổi đó có thể hiểu như một phương thức sáng tạo văn hóa. Bài viết tổng hợp các quan điểm cơ bản về vấn đề này trên thế giới và Việt Nam để có cái nhìn tổng thể về phương thức sáng tạo trong tiếp biến văn hóa.

Trên cơ sở tác động của làn sóng Ấn Độ hóa và quá trình giải Ấn hóa ở Đông Nam Á như một quy luật vận động và phát triển tất yếu của lịch sử đối với Việt Nam, bài viết sử dụng phương pháp liên ngành, phương pháp so sánh (đồng đại và lịch đại), và tiếp thu các thành tựu nghiên cứu của khảo cổ học, sử học, văn hóa học để tái hiện quá trình Việt Nam tiếp biến văn hóa Ấn Độ từ thời cổ đại đến đầu thế kỷ XX trên những khía cạnh tiêu biểu như tôn giáo tín ngưỡng, kiến trúc điêu khắc nghệ thuật, văn học và ngôn ngữ.

Bài viết tập trung nghiên cứu việc khôi phục, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa (GTVH), lịch sử truyền thống trên địa bàn huyện Định Hóa (tỉnh Thái Nguyên) nhằm góp phần bảo tồn, lưu giữ những GTVH truyền thống, phát huy giá trị các di tích lịch sử và di tích danh lam thắng cảnh trên địa bàn huyện thông qua quá trình giáo dục, dạy học lịch sử địa phương, giúp người dân cũng như học sinh luôn tự hào và tin yêu mảnh đất quê hương.

Bài viết tìm hiểu nguồn gốc tên gọi của con Sông Bồ ở Thừa Thiên Huế, một vấn đề trước nay chưa thấy tác giả nào lý giải. Theo sử sách, tên của con sông này được đặt theo tên của các vùng đất mà nó chảy qua, đầu tiên (thế kỷ 15) là Đan Điền, sau đó là Phú Ốc, Hiền Sĩ, Cổ Bi. Tuy nhiên, trong dân gian, sông được gọi tên là Sông Bồ. Căn cứ vào những ghi chép trong một số công trình địa chí do Quốc Sử Quán triều Nguyễn biên soạn, tác giả cho rằng, có lẽ do ở thượng nguồn của con sông này mọc nhiều cây Bồ (tức cây Lác, dân gian quen gọi cây Bàng, tên khoa học Lepironia articulata), nên tên sông được gọi là Sông Bồ.