“Dạy văn hoá” tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp trong bối cảnh hiện nay

Tác giả bài viết: PHẠM TẤT DONG
(Hội Khuyến học Việt Nam)
ĐỖ THỊ BÍCH LOAN
(Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam)

ABSTRACT

     The Industrial Revolution 4.0 has been impacting more and more strongly on all fields of socio-economic life, including education, opening up many opportunities, and also posing many challenges with each country, organization and individual. A new model of workers has been formed with self-study and lifelong learning capacity to meet the labor characteristics of modern production. New workers must have necessary social knowledge associated with the nature, position, and goals of each type of occupation in each stage of social-economic development. The paper focuses on analyzing the changing of the understanding of “culture teaching” in vocational education institutions; from there, propose recommendations for vocational education institutions in the current context. These recommendations will contribute to improving the education level for workers.

x
x x

1. Mở đầu

     Tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, từ chương trình đào tạo nghề theo trình độ sơ cấp, trung cấp và cao đẳng, những kiến thức về chuyên môn – nghề nghiệp và những kĩ năng cùng thái độ của người thợ (công nhân) được thiết kế chặt chẽ, sao cho mục tiêu hình thành tay nghề phải đạt được, còn các kiến thức khác, cần thiết và tối thiểu đối với công dân trong xã hội thường không được quan tâm trong xây dựng chương trình đào tạo ngoài những bài giảng về chính trị và đạo đức. Vì thế, sau khi tốt nghiệp các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, học sinh (HS)/sinh viên thiếu những kiến thức cơ bản về lịch sử, địa lí, văn hóa dân tộc, luật pháp, xã hội,… Sự thiếu hụt này dẫn đến chủ trương “dạy văn hóa” trong cơ sở giáo dục nghề nghiệp với cách hiểu bổ sung thêm kiến thức phổ thông mà trường nghề xưa nay không dạy nhằm giúp cho vốn hiểu biết của HS/sinh viên về kĩ thuật nghề nghiệp và kiến thức cần thiết trong cuộc sống xã hội được cân đối hơn. Sự bổ sung những kiến thức về xã hội cho người làm công việc chuyên môn kĩ thuật cần phải căn cứ vào tính chất, vị trí, mục đích… của từng loại hình nghề và cần được nghiên cứu, thiết kế một cách khoa học, thiết thực đối với người học.

     Bài viết tập trung phân tích sự thay đổi cách hiểu về “dạy văn hoá” trong các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, từ đó đề xuất những khuyến nghị đối với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp trong bối cảnh hiện nay.

2. Kết quả nghiên cứu

     2.1. Một số khái niệm cơ bản

     – “Giáo dục nghề nghiệp” là một bậc học của hệ thống giáo dục quốc dân nhằm đào tạo trình độ sơ cấp, trình độ trung cấp, trình độ cao đẳng và các chương trình đào tạo nghề nghiệp khác cho người lao động, đáp ứng nhu cầu nhân lực trực tiếp trong sản xuất, kinh doanh và dịch vụ, được thực hiện theo hai hình thức là đào tạo chính quy và đào tạo thường xuyên (Khoản 1, Điều 3, Chương 1, Luật Giáo dục Nghề nghiệp 2019) (Quốc hội, 2019a).

     – “Cơ sở giáo dục nghề nghiệp” bao gồm: trung tâm giáo dục nghề nghiệp; trường trung cấp; trường cao đẳng (Điểm a, b, c, Khoản 1, Điều 5, Chương 1, Luật Giáo dục Nghề nghiệp 2019) (Quốc hội, 2019a).

     – Các trình độ đào tạo giáo dục nghề nghiệp: “Giáo dục nghề nghiệp đào tạo trình độ sơ cấp, trình độ trung cấp, trình độ cao đẳng và các chương trình đào tạo nghề nghiệp khác” (Điểm c, Khoản 2, Điều 6, Chương 1, Luật Giáo dục 2019) (Quốc hội, 2019b).

     – Khối lượng kiến thức văn hóa THPT là kiến thức, kĩ năng cơ bản, cốt lõi trong chương trình giáo dục trung học phổ thông mà người học phải tích lũy để có thể tiếp tục học trình độ giáo dục nghề nghiệp cao hơn (Khoản 10, Điều 5, Chương 1, Luật Giáo dục 2019) (Quốc hội, 2019b).

     – “Dạy văn hóa”: Từ lâu, “dạy văn hóa” là cụm từ mà trong các văn bản cũng như trong đời sống đều được hiểu là dạy những kiến thức phổ thông có trong chương trình dạy học của các trường tiểu học, THCS và THPT. Vận dụng cách hiểu đó thì “dạy văn hoá” trong cơ sở giáo dục nghề nghiệp được hiểu gồm:

     + Dạy bổ sung khối lượng kiến thức văn hóa THPT cho HS có bằng tốt nghiệp THCS, theo học trình độ trung cấp trong cơ sở giáo dục nghề nghiệp;

     + Dạy bổ sung thêm kiến thức phổ thông nhằm giúp cho HS/sinh viên vừa tăng vốn hiểu biết về kĩ thuật nghề nghiệp, vừa tăng kiến thức cần thiết trong cuộc sống xã hội, qua đó phát triển ở người lao động năng lực, phẩm chất cân đối, toàn diện hơn.

     Tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, từ chương trình đào tạo nghề theo trình độ sơ cấp, trung cấp và cao đẳng, những kiến thức về chuyên môn – nghề nghiệp và những kĩ năng cùng thái độ của người thợ (công nhân) được thiết kế chặt chẽ, sao cho mục tiêu hình thành tay nghề phải đạt được, còn các kiến thức khác, cần thiết và tối thiểu đối với công dân trong xã hội thường chưa được chú ý đúng mức trong chương trình đào tạo. Sự thiếu hụt này có thể khắc phục bằng thiết kế các nội dung “dạy văn hóa” trong các cơ sở giáo dục nghề nghiệp với cách hiểu bổ sung thêm kiến thức phổ thông nhằm giúp cho HS/sinh viên có những kiến thức cần thiết trong cuộc sống xã hội.

     2.2. Cơ sở pháp lí của việc “dạy văn hoá” trong cơ sở giáo dục nghề nghiệp

     – “HS có bằng tốt nghiệp THCS, theo học trình độ trung cấp trong cơ sở giáo dục nghề nghiệp, sau khi đã học và thi đạt yêu cầu đủ khối lượng kiến thức văn hóa THPT theo quy định của Bộ trưởng Bộ GD-ĐT thì được người đứng đầu cơ sở giáo dục tổ chức giảng dạy khối lượng kiến thức văn hóa THPT cấp giấy chứng nhận đủ yêu cầu khối lượng kiến thức văn hóa THPT. Giấy chứng nhận đủ yêu cầu khối lượng kiến thức văn hóa THPT được sử dụng để theo học trình độ cao hơn của giáo dục nghề nghiệp và sử dụng trong các trường hợp cụ thể theo quy định của pháp luật (Khoản 4, Điều 34, Chương 2, Luật Giáo dục 2019) (Quốc hội, 2019b).

     – Tại Điểm a, điểm b, Khoản 1, Điều 113, Chương 9, Luật Giáo dục 2019 (Quốc hội, 2019b) đã sửa đổi, bổ sung Điểm a và Điểm b Khoản 3 Điều 32 Luật Giáo dục nghề nghiệp số 74/2014/QH13 về các trường hợp được tuyển thẳng vào đào tạo ở trình độ cao đẳng như sau:

     + Người có bằng tốt nghiệp THPT hoặc giấy chứng nhận hoàn thành chương trình giáo dục phổ thông hoặc giấy chứng nhận đủ yêu cầu khối lượng kiến thức văn hóa THPT, có bằng tốt nghiệp trung cấp loại giỏi trở lên và đăng kí học cùng chuyên ngành hoặc nghề đào tạo;

     + Người có bằng tốt nghiệp THPT hoặc giấy chứng nhận hoàn thành chương trình giáo dục phổ thông hoặc giấy chứng nhận đủ yêu cầu khối lượng kiến thức văn hóa THPT, có bằng tốt nghiệp trung cấp loại khá, đã có ít nhất 02 năm làm việc theo chuyên ngành hoặc nghề đã được đào tạo và đăng kí học cùng chuyên ngành hoặc nghề đào tạo”;

     – Sửa đổi, bổ sung Khoản 3 Điều 33 Luật Giáo dục nghề nghiệp (Quốc hội, 2019a) về thời gian đào tạo trình độ cao đẳng như sau:

     + Thời gian đào tạo trình độ cao đẳng theo niên chế được thực hiện từ 02-03 năm học tùy theo chuyên ngành hoặc nghề đào tạo đối với người có bằng tốt nghiệp THPT; từ 01-02 năm học tùy theo chuyên ngành hoặc nghề đào tạo đối với người có bằng tốt nghiệp trung cấp cùng ngành, nghề đào tạo và có bằng tốt nghiệp THPT hoặc giấy chứng nhận hoàn thành chương trình giáo dục phổ thông hoặc giấy chứng nhận đủ yêu cầu khối lượng kiến thức văn hóa THPT.

     + Thời gian đào tạo trình độ cao đẳng theo phương thức tích lũy module hoặc tín chỉ là thời gian tích lũy đủ số lượng module hoặc tín chỉ cho từng chương trình đào tạo đối với người có bằng tốt nghiệp THPT hoặc giấy chứng nhận hoàn thành chương trình giáo dục phổ thông hoặc giấy chứng nhận đủ yêu cầu khối lượng kiến thức văn hóa THPT.

     – Ngày 28/5/2020, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 24/CT-TTg về việc đẩy mạnh phát triển nhân lực có kĩ năng nghề, góp phần nâng cao năng suất lao động và năng lực cạnh tranh quốc gia trong tình hình mới, trong đó có một nội dung yêu cầu Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội đề xuất thí điểm đào tạo trình độ cao đẳng cho HS tốt nghiệp THCS (Thủ tướng Chính phủ, 2018).

     2.3. Các giai đoạn phổ cập giáo dục ở Việt Nam

     “Phổ cập giáo dục” là quá trình tổ chức hoạt động giáo dục để mọi công dân trong độ tuổi đều được học tập và đạt đến trình độ học vấn nhất định theo quy định của pháp luật (Khoản 8, Điều 5, Chương 1, Luật Giáo dục, 2019) (Quốc hội, 2019b).

     Phổ cập giáo dục phổ thông ở Việt Nam đã diễn ra 3 giai đoạn: (1) Từ sau Cách mạng tháng Tám (1945), phổ cập giáo dục tiểu học được bắt đầu thực hiện (Quốc hội, 1991). Đến năm 2000, Việt Nam mới công bố với thế giới đã phổ cập giáo dục tiểu học; (2) Từ năm 2000-2010, nhiệm vụ phổ cập giáo dục tập trung vào trình độ THCS (Chính phủ, 2001). Đến năm 2010, mục tiêu phổ cập giáo dục THCS đã hoàn thành; (3) Từ năm 2010 đến nay, vấn đề đặt ra là phổ cập giáo dục bậc trung học (Thủ tướng Chính phủ, 2012), tức là làm cho HS sau khi tốt nghiệp THCS sẽ vào học một trong các cơ sở giáo dục (trường THPT; trung tâm giáo dục thường xuyên; cơ sở giáo dục nghề nghiệp) để đạt trình độ học vấn THPT và tương đương.

     Vấn đề quan trọng là cần có sự bình đẳng giữa THPT với trung cấp nghề. Nếu HS tốt nghiệp THPT hoặc trung cấp nghề đều có cơ hội vào đại học hoặc cao đẳng thì việc phân luồng HS sau THCS vào trung cấp nghề sẽ “thông thoáng” hơn. Đây chính là điểm mấu chốt của việc đặt vấn đề “dạy văn hóa” trong cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

     2.4. Bối cảnh mới và yêu cầu đặt ra cho giáo dục nghề nghiệp

     2.4.1. Bối cảnh mới

     – Tiến bộ khoa học và công nghệ dẫn tới việc sử dụng những công cụ, phương tiện hiện đại, phức tạp nên đã làm tăng dần tính chất lao động trí óc, giảm dần các thao tác lao động chân tay. Việc phát triển các ngành công nghiệp có hàm lượng khoa học cao trong quá trình CNH, HĐH đất nước đòi hỏi người người lao động phải có trình độ văn hóa cần thiết. HS vào học ở trường nghề phải có trình độ văn hóa tối thiểu là THCS; với những nghề phức tạp, đặc biệt là nghề thuộc các lĩnh vực công nghệ cao phải có trình độ văn hóa phổ thông trung học. Bởi vậy, trong các chương trình đào tạo nghề đều có các môn văn hóa phổ thông gắn với từng lĩnh vực nghề nghiệp để làm nền tảng văn hóa cho HS bước vào học chuyên môn nghề nghiệp (Nguyễn Minh Đường, Phan Văn Kha, 2006).

     – Trong nền kinh tế tri thức, dưới sự tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, ngày càng có nhiều lĩnh vực sản xuất đòi hỏi những tri thức mà trong chương trình THPT, cũng như trung cấp nghề không đề cập. Những tri thức đó chỉ có trong trường đại học; vì vậy, muốn tiếp cận, phải có trình độ học vấn THPT hay trung cấp nghề để có thể đủ năng lực nắm bắt những công nghệ mới, những kĩ thuật mới.

     – Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đã mang lại cho nhân loại 4 thành tựu lớn (Klaus Schwab, 2018), mở ra nhiều cơ hội, đồng thời cũng đặt ra nhiều thách thức đối với mỗi quốc gia, tổ chức và cá nhân, đó là:

     + Trí tuệ nhân tạo (Artificial intelligence – AI): được nói đến như một khả năng học hỏi và nhận thức của máy móc, thể hiện ở những tác vụ điều khiển, lập kế hoạch, lập lịch, nhận dạng chữ viết tay, tiếng nói, khuôn mặt, chẩn đoán bệnh, trả lời khách hàng,… Trong sản xuất mà sử dụng trí tuệ nhân tạo thì trình độ của người thợ cần phải được nâng cao.

     + In 3D (hay còn gọi là công nghệ đắp dần): gồm một chuỗi công đoạn khác nhau để tạo ra vật thể 3 chiều với hình dáng bất kì, được tạo ra từ một máy in 3D. Về thực chất, máy in 3D là một loại robot công nghiệp, nó có thể in ra một chiếc xe hơi, một căn phòng và rất nhiều loại đồ dùng.

     + Dữ liệu lớn (Big data) – một thuật ngữ dùng để chỉ một tập hợp dữ liệu rất lớn và phức tạp mà các ứng dụng xử lí dữ liệu truyền thống không thực hiện được. Tập hợp các dữ liệu có thể tạo thành một kho dữ liệu lớn mà người ta coi như một tài nguyên, đến từ các nguồn như các trang web, các băng ghi âm, các clip, mạng xã hội, ứng dụng dành cho máy tính để bàn và các ứng dụng trên các thiết bị di động, các thí nghiệm khoa học, các thiết bị cảm biến,…

     + Internet vạn vật (Internet of Things – IoT): là mạng lưới vạn vật kết nối Internet hay mạng lưới thiết bị kết nối Internet. Nó là hạ tầng cơ sở toàn cầu phục vụ cho xã hội thông tin, hỗ trợ các dịch vụ chuyên sâu thông qua các vật thể (thực và ảo) được kết nối với nhau nhờ vào công nghệ thông tin và truyền thông hiện hữu được tích hợp.

     Những thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đòi hỏi vốn tri thức sau trung học mới thích ứng. Do vậy, “dạy văn hóa” cũng phải được nhận thức lại cho phù hợp.

     2.4.2. Đặc trưng lao động trong nền sản xuất hiện đại

      Quá trình lao động của người thợ trong bối cảnh mới ở các nhà máy hiện đại có những đặc trưng sau:

     – Từ sản xuất dây chuyền ra những sản phẩm cùng mẫu mã sang sản xuất hàng loạt sản phẩm theo các đơn đặt hàng khác nhau – đó là dây chuyền sản xuất ra những sản phẩm có cá tính.

     – Từ lao động với những thao tác trực tiếp trên máy và các công cụ sang làm việc cùng robot và những công cụ thông minh.

     – Từ lao động lặp lại các thao tác sang sản xuất với những ứng dụng tri thức.

     – Từ sản xuất lấy vốn làm cơ sở sang sản xuất dựa trên sự sáng tạo nhờ những tri thức mới.

     – Từ lao động với những kĩ năng thao tác khéo léo, nhanh nhẹn sang kĩ năng tư duy sáng tạo.

     – Từ học tập để có việc làm hoặc tạo việc làm sang học tập để khởi nghiệp, sáng tạo ra những mô hình sản xuất mới.

     – Từ chỗ sử dụng những lao động đã qua đào tạo đến sử dụng có thể đào tạo, có khả năng học tiếp, có năng lực tự học, học tập suốt đời.

     2.4.3. Những yêu cầu đặt ra cho giáo dục nghề nghiệp

     Từ những đặc trưng lao động trên, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp cần chú ý một số điểm sau:

     – Tình trạng thất nghiệp sẽ trầm trọng khi robot có thể đảm nhiệm nhiều vị trí làm việc trong sản xuất. Vì vậy, việc học nghề mới là cần; đồng thời, phải giúp người thợ có khả năng di chuyển nghề.

     – Vấn đề học những gì để người thợ có chỗ đứng trong sản xuất là việc phải nghiên cứu, hơn là cho rằng “học văn hóa” thì sẽ làm được việc trong tình hình mới.

     – Đào tạo lại là công việc của doanh nghiệp đối với những lao động của mình. Đào tạo lại sẽ là liên tục. Mỗi bước ứng dụng công nghệ mới đều phải thực hiện đào tạo lại.

     Do vậy, việc tìm kiếm mô hình người lao động mới là công việc phải được nghiên cứu cụ thể và chính xác. Đây cũng là chủ trương đã được khẳng định trong các văn kiện của Đảng và được cụ thể trong các chỉ đạo của Chính phủ:

     – Ngày 10/5/2019, Ban Bí thư Trung ương Đảng đưa ra Kết luận số 49-KL/TW về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập; trong đó, khẳng định rằng, phải nghiên cứu mô hình Công dân học tập (Learning Citizen) trong các lĩnh vực hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ. Điều ấy có nghĩa là, phải xác định mô hình công dân học tập trong lĩnh vực lao động nghề nghiệp, mà ở đây là những nghề “Con người – kĩ thuật” (Ban Chấp hành Trung ương, 2019a).

     – Ngày 29/9/2019, Nghị quyết số 52-NQ/TW xác định mục tiêu: “Tận dụng có hiệu quả các cơ hội do cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đem lại để thúc đẩy quá trình đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế gắn với thực hiện các đột phá chiến lược và hiện đại hoá đất nước; phát triển mạnh mẽ kinh tế số; phát triển nhanh và bền vững dựa trên khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và nhân lực chất lượng cao; nâng cao chất lượng cuộc sống, phúc lợi của người dân; bảo đảm vững chắc quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường sinh thái” (Ban Chấp hành Trung ương, 2019b). Theo Nghị quyết này, toàn bộ xã hội phải nhanh chóng thực hiện chuyển đổi số, trên cơ sở đó xây dựng Chính phủ điện tử, số hóa các hoạt động của các Bộ, Ban, ngành và đoàn thể,…; đồng thời, phải phát triển mạnh đào tạo nghề và hỗ trợ đào tạo kĩ năng cho chuyển đổi công việc. Nhà nước có chính sách hỗ trợ cho người lao động khi tham gia đào tạo lại, đào tạo nâng cao chuyên môn và kĩ năng để chuyển đổi công việc.

     – Ngày 08/4/2020, Chính phủ đã có Quyết định số 489/QĐ-TTg ban hành Kế hoạch thực hiện Kết luận số 49- KL/TW ngày 10/5/2019 của Ban Bí thư; trong đó, nêu rõ nhiệm vụ xây dựng tiêu chí đánh giá công dân học tập. Thủ tướng Chính phủ giao cho Hội Khuyến học Việt Nam nghiên cứu và đề xuất bộ tiêu chí “công dân học tập”; sau đó, Chính phủ sẽ có văn bản chỉ đạo việc thực hiện mô hình công dân học tập (Chính phủ, 2020).

     Theo UNESCO, “công dân học tập” được quan niệm là người có những năng lực cốt lõi và những phẩm chất cơ bản, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của quốc gia cụ thể. Cứ mỗi bước phát triển của cách mạng công nghiệp sẽ có sự bổ sung, hoàn chỉnh bộ tiêu chí “công dân học tập”. Một số quốc gia đã có mô hình “công dân học tập”, như:

     – Liên minh châu Âu với mô hình “công dân học tập” định hướng vào 8 năng lực cốt lõi là: năng lực giao tiếp bằng tiếng mẹ đẻ (diễn đạt ngôn ngữ nói, ngôn ngữ viết mạch lạc, logic, tương tác ngôn ngữ có hiệu quả trong môi trường văn hóa); năng lực giao tiếp bằng ngoại ngữ (thông qua ngôn ngữ tạo nên những quan hệ tốt, hòa giải mâu thuẫn, hiểu biết các nền văn hóa khác); năng lực toán học, khoa học và công nghệ (tổ chức, quản lí công việc có hiệu quả cao); năng lực sống trong môi trường số (có khả năng ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông); năng lực tự học (tạo ra cách học một cách thông minh, hợp lí, hiệu quả); năng lực công dân (biết xây dựng các quan hệ xã hội, làm tốt nghĩa vụ công dân); năng lực sáng tạo (luôn cải tiến kĩ thuật, tạo năng suất cao trong sản xuất, kinh doanh và khởi nghiệp); năng lực nhận thức (luôn nâng cao học vấn, tiếp cận tri thức mới).

     Trong khi đó, các nước trong khối OECD lại chọn 3 nhóm năng lực chủ đạo (OCED, 2005): Nhóm năng lực hành động tự chủ (kĩ năng hành động trước những bối cảnh khác nhau; kĩ năng xây dựng và thực hiện kế hoạch cá nhân; kĩ năng xác định quyền lợi và điều hoà nhu cầu cá nhân); Nhóm năng lực sử dụng công cụ tương tác (kĩ năng sử dụng công nghệ thông tin; kĩ năng sử dụng ngôn ngữ; kĩ năng sử dụng công cụ tính toán); Nhóm năng lực giao tiếp, tương tác nhóm (kĩ năng quan hệ với người khác; kĩ năng hợp tác với người khác; kĩ năng điều hoà quan hệ khi xung đột ý kiến).

     Sau khi nghiên cứu mô hình “Công dân học tập” của một số quốc gia như của Liên minh châu Âu, khối OECD, nhóm chuyên gia do Hội Khuyến học Việt Nam chủ trì đã tham khảo mô hình “Công dân học tập” của Singapore, Hàn Quốc, Canada… những nước đang tích cực đẩy nhanh tiến độ xây dựng Thành phố học tập; từ đó, đề xuất với Chính phủ mô hình “Công dân học tập” (xem mô hình trang bên). Sau khi thử nghiệm, Nhà nước sẽ chính thức ban hành bộ tiêu chí của mô hình này.

     Nếu mỗi HS/sinh viên sau khi tốt nghiệp cơ sở giáo dục nghề nghiệp mà có các năng lực cốt lõi cùng các kĩ năng nói trên thì họ sẽ là “công dân học tập”.

     Từ mô hình dự kiến “Công dân học tập” Việt Nam, chúng tôi thấy rằng “dạy văn hóa” trong các cơ sở giáo dục nghề nghiệp nên tập trung vào những giá trị sau:

     (1) Cần đưa vào chương trình các chuyên đề về: Văn hóa lao động, văn hóa học tập, văn hóa giao tiếp.

     (2) Tổ chức sinh hoạt ngoại khóa để có một số kiến thức về: Lịch sử phát triển đất nước; lịch sử phát triển của nghề được đào tạo; những kiến thức cơ bản về xã hội học tập và nghĩa vụ học tập suốt đời cần cho người lao động; bảo vệ môi trường (trong quá trình sản xuất); bảo vệ sức khỏe (đặc biệt chống bệnh nghề nghiệp); học văn (viết đúng chính tả và ngữ pháp).

     Học được những điều này ngoài nội dung chính khác trong chương trình đào tạo nghề, thì chất lượng đào tạo của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp sẽ được nâng cao, đáp ứng nhu cầu nhân lực của xã hội trong bối cảnh mới.

     2.5. Một số khuyến nghị đối với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp

     – Cơ sở giáo dục nghề nghiệp phải là một cơ sở giáo dục mở, gắn kết với các trường đại học và doanh nghiệp, tranh thủ các khóa học mở và các dữ liệu mở do trường đại học và doanh nghiệp cung ứng.

     – Cần xây dựng ý thức học tập suốt đời cho người thợ, giúp họ hiểu được trong xu thế phát triển kinh tế tri thức dưới tác động của Cách mạng công nghiệp 4.0, mỗi người phải tuân thủ nguyên tắc “Giáo dục thường xuyên, học tập suốt đời”, nếu không sẽ nhanh chóng lạc hậu.

     – Mỗi cơ sở giáo dục nghề nghiệp phải là một cơ sở giáo dục nằm trong môi trường Internet để nhanh chóng trở thành nhà trường thông minh. Công dân học tập mà nhà trường hướng tới phải là người lao động thông minh (smart worker) hay lao động tri thức (knowledge worker) – Đây là những mục tiêu đào tạo cần hướng đến.

     – Giữa cơ sở giáo dục nghề nghiệp và doanh nghiệp cần có sự liên kết đào tạo. Tốt nghiệp cơ sở giáo dục nghề nghiệp, các học viên cần học tại nơi làm việc vì công việc. Doanh nghiệp cũng là một địa chỉ cung cấp cho cơ sở giáo dục nghề nghiệp những công nghệ mới, hiện đại nhất, khi mà cơ sở giáo dục nghề nghiệp không đầu tư kịp thời những trang thiết bị và phương pháp đào tạo hiện đại. Để làm việc này, cách tốt nhất là doanh nghiệp và trường học kí được hợp đồng đào tạo. Sự sống còn của doanh nghiệp là đổi mới công nghệ. Cơ sở giáo dục nghề nghiệp thực hiện được mối quan hệ này sẽ hiện đại hóa được chương trình đào tạo.

     – Những khóa học mở của trường đại học hoặc của doanh nghiệp có liên quan đến nội dung dạy nghề sẽ vô cùng cần thiết cho việc đào tạo ở cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Nhà nước tháo dỡ được các rào cản cho học viên học nghề tham gia các khóa học trực tuyến là cách đào tạo thông minh.

3. Kết luận

     Đặc trưng lao động trong nền sản xuất hiện đại đòi hỏi mô hình người lao động mới có năng lực tự học, học tập suốt đời để học nghề mới và có khả năng di chuyển nghề. Vì vậy, “dạy văn hoá” trong các cơ sở giáo dục nghề nghiệp cần được hiểu với tư duy mới trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0. Đó là sự chuyển đổi từ cách hiểu “dạy văn hóa” trong cơ sở giáo dục nghề nghiệp là bổ sung thêm kiến thức văn hoá phổ thông nhằm tạo sự cân đối hơn giữa hiểu biết của người học về kĩ thuật nghề nghiệp và kiến thức cần thiết trong cuộc sống xã hội, chuyển sang bổ sung những kiến thức xã hội cần thiết cho người học gắn với tính chất, vị trí, mục đích… của từng loại hình nghề nghiệp trong từng giai đoạn phát triển KT-XH. Sự thay đổi này đòi hỏi phải nghiên cứu xây dựng chương trình giáo dục văn hoá trong cơ sở giáo dục nghề nghiệp trong bối cảnh hiện nay.

     Lời cảm ơn: Đây là kết quả nghiên cứu của đề tài “Giải pháp phân luồng học sinh sau trung học cơ sở” (Mã số: KHGD/16-20.ĐT.002) được tài trợ bởi Chương trình Khoa học và công nghệ cấp quốc gia giai đoạn 2016-2020 “Nghiên cứu phát triển khoa học giáo dục đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam”.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

     Ban Chấp hành Trung ương (2019a). Kết luận số 49-KL/TW ngày 10/5/2019 của Ban Bí thư về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 11-CT/TW ngày 13/4/2007 của Bộ Chính trị khoá X về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập.

     Ban Chấp hành Trung ương (2019b). Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 29/9/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

     Chính phủ (2001). Nghị định số 88/2001/NĐ-CP ngày 22/11/2001 về thực hiện phổ cập giáo dục trung học cơ sở.

     Chính phủ (2020). Quyết định số 489/QĐ-TTg ngày 08/4/2020 ban hành Kế hoạch thực hiện Kết luận số 49-KL/TW ngày 10/5/2019 của Ban Bí thư.

     Klaus Schwab (2018). Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. NXB Thế giới.

     Nguyễn Minh Đường, Phan Văn Kha (2006). Đào tạo nhân lực đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường, toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.

     OCED (2005). Definition and Selection of Key Competencies.

     Phạm Tất Dong (2013). Xây dựng xã hội học tập – một xu hướng đổi mới phát triển của giáo dục thế kỉ XXI. Tạp chí Khoa học, Đại học Quốc gia Hà Nội, Nghiên cứu Giáo dục, tập 29, số 1, tr 57-66.

     Phạm Thị Kim Phượng, Phạm Tuyết Nhung (2014). Kinh nghiệm quốc tế về xây dựng xã hội học tập ở một số quốc gia OECD. Tạp chí Giáo dục và Xã hội, số 38, tr 59-61.

     Quốc hội (1991). Luật “Phổ cập Giáo dục tiểu học”, Luật số 56-LCT/HĐNN8, ngày 12/8/1991.

     Quốc hội (2019a). Luật Giáo dục Nghề nghiệp, Luật số 18/VBHN-VPQH ngày 05/7/2019.

     Quốc hội (2019b). Luật Giáo dục, Luật số 43/2019/QH14 ngày 14/6/2019.

     Thủ tướng Chính phủ (2012). Quyết định số 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 phê duyệt Chiến lược phát triển giáo dục 2011-2020.

     Thủ tướng Chính phủ (2018). Chỉ thị số 24/CT-TTg ngày 28/5/2018 về đẩy mạnh phát triển nhân lực có kĩ năng nghề, góp phần nâng cao năng suất lao động và tăng năng lực cạnh tranh quốc gia trong tình hình mới.

Nguồn: Tạp chí Giáo dục, ISSN: 2354-0753, Số 485 (Kì 1 tháng 9/2020), tr 55-60

Thánh Địa Việt Nam Học
(https://thanhdiavietnamhoc.com)

Download file (PDF): “Dạy văn hoá” tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp trong bối cảnh hiện nay (Tác giả: Phạm Tất Dong, Đỗ Thị Bích Loan)