Tín ngưỡng thờ Mẫu

… Trên nền tảng chung là sùng bái Bà Mẹ tộc người, tục thờ Thiên Hậu của người Hoa ở Việt Nam có dấu ấn của tiếp xúc và giao lưu văn hóa, trên một không gian mà ở đó văn hóa Việt đóng vai trò là chủ thể. Từ góc nhìn nhân học văn hóa, bài viết này giới thiệu tín ngưỡng Thiên Hậu ở Đà Nẵng, như đi tìm một nét văn hóa Hoa – Việt trong đời sống xã hội hiện đại. Thông qua những miêu thuật tại chỗ, bài viết bước đầu diễn giải sự thừa tiếp và hòa nhập của tín ngưỡng Thiên Hậu trong đời sống văn hóa cộng đồng Hoa – Việt…

Nói đến miền đất bên bờ sóng Sầm Sơn, từ bao đời nay, trong tâm thức dân gian luôn in đậm biểu tượng đẹp về thần Độc Cước – anh hùng chiến trận, mà các làng chài vùng Lương Niệm tạc dạ ghi lòng, thế nhưng có một biểu tượng bà Triều – bà tổ nghề đan dệt xăm súc vẫn có phần nào còn bị quên lãng giữa cuộc sống thường ngày. Tri ân công đức của tiền nhân, phủi đi lớp bụi của thời gian sẽ thấy dần hiện ra trên đất Sầm Sơn có một bà Triều, tổ sư của nghề đan dệt ngư cụ và các lớp văn hoá, tín ngưỡng tích hợp trong một Mẫu thần.

Bài viết trình bày niềm tin và thực hành nghi lễ liên quan đến tín ngưỡng Quan Âm Nam Hải ở cộng đồng ngư dân ven biển Tây Nam Bộ qua hai trường hợp nghiên cứu ở xã An Thủy (huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre) và thị trấn Sông Đốc (huyện Trần Văn Thời, tỉnh Cà Mau). Kết quả nghiên cứu cho thấy trong quan niệm của ngư dân, Bồ Tát phù hộ cho họ ra khơi thuận lợi, bảo toàn tính mạng và nghề cá sung túc, thịnh vượng….

Giống như nhiều hình thái tôn giáo dân gian khác ở Việt Nam, nghi lễ lên đồng thờ thánh chỉ được xem là một dạng diễn xướng dân gian mà chưa được nhìn nhận và đánh giá đúng những giá trị của nó về thể thức và ý nghĩa. Cùng với công trình “Nghi lễ lên đồng: lịch sử và giá trị” xuất bản năm 2013 (Nxb. Văn hóa), tác giả bài viết này mong muốn làm rõ giá trị và ý nghĩa tôn giáo của nghi lễ lên đồng, một nghi lễ hiện vẫn còn những điều tồn nghi.

Tín ngưỡng là một hình thái ý thức xã hội xuất hiện hầu hết trong cộng đồng các dân tộc từ xa xưa cho đến nay. Tín ngưỡng thờ Mẫu của Việt Nam cũng không nằm ngoài tính chất đó. Tuy nhiên, thờ Mẫu không chỉ là một tín ngưỡng tức là niềm tin, lòng ngưỡng vọng về Mẫu và chư vị thánh thần mà còn là một hình thức sinh hoạt văn hóa dân gian. Đây là hai thành tố cơ bản, có quan hệ hữu cơ và có tác động qua lại với nhau để hình thành loại hình văn hóa tâm linh.