Làng Ba-Na trong sách người Ba-Na ở Kon Tum của Nguyễn Kinh Chi – Nguyễn Đổng Chi

Cuốn sách Mọi Kontum của hai tác giả Nguyễn Kinh Chi – Nguyễn Đổng Chi xuất bản năm 1937 (tái bản năm 2011 dưới nhan đề mới: Người Ba-na ở Kon Tum) là tác phẩm dân tộc học đầu tiên của người Việt viết về vùng đất Tây Nguyên. Hơn ba phần tư thế kỷ đã trôi qua, nhiều nội dung của cuốn sách vẫn còn mới mẻ, thậm chí rất thời sự đối với công cuộc phát triển bình ổn vùng đất này. Có được những thành quả ấy là nhờ cách nhìn, cách tiếp cận đối tượng nghiên cứu của các tác giả.

Xem chi tiết

Ảnh hưởng của văn hóa Phật giáo đối với phong tục, tập quán và lối sống của người Việt thời kỳ Lý – Trần và việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa Phật giáo giai đoạn hiện nay

 Văn hóa Phật giáo thời kỳ Lý – Trần có ảnh hưởng lớn đến văn hóa Việt Nam trên các phương diện: tư tưởng, chính trị – xã hội; phong tục tập quán, lối sống; văn học, kiến trúc và nghệ thuật điêu khắc. Bài viết đề cập đến ảnh hưởng của văn hóa Phật giáo đối với phong tục, tập quán và lối sống của người Việt Nam thời kỳ Lý – Trần (thế kỷ XI – XIV).

Xem chi tiết

Chợ Hội An thế kỷ XVI – XIX

Cùng với quá trình tụ cư, sản xuất ngày càng phát triển và dưới sự tác động của nền kinh tế hàng hóa, chợ Hội An đã ra đời. Chợ ở vị trí ven sông và chịu sự quản lí của chính quyền địa phương. Hàng hóa ở chợ phong phú, đa dạng mang tính đại diện cho những đặc trưng của vùng đất từ hàng nông sản, may mặc đến dụng cụ lao động sản xuất hay đồ mỹ nghệ. Chợ Hội An trong quá trình tồn tại đã đóng vai trò trung gian nối liền khai thác với sản xuất, sản xuất với tiêu dùng, tạo nên bước đột phá quan trọng vào nền kinh tế tiểu nông khép kín.

Xem chi tiết

Chợ Cam Lộ trong tuyến thương mại Đàng Trong và Khu vực thế kỷ XVI-XVIII

Bài viết tập trung khảo cứu về vị trí và vai trò của Chợ Cam Lộ trong kết nối thương mại
Đàng Trong và khu vực thế kỷ XVI – XVIII. Có thể nói để đảm bảo cho sự tồn tại, phát triển và
hưng thịnh của Đàng Trong thì các nguồn hàng và thương phẩm đóng vai trò vô cùng quan trọng.
Đây được coi là cơ sở để chúa Nguyễn thiết lập các quan hệ thương mại với thương nhân và
thuyền buôn các nước. Triệt để khai thác những nguồn lực của xứ Thuận – Quảng thì sự xuất hiện
của hệ thống chợ trên tuyến thương mại Tây – Đông là điều kiện trung gian lý tưởng giúp chúa
Nguyễn dễ dàng có được nguồn hàng. Với vị trí then chốt nằm giữa biển và lục địa, chợ Cam Lộ là
nơi hội tụ của đa dạng các nguồn hàng khác nhau, các thương nhân miền xuôi mang tới đây nhiều
sản phẩm đặc trưng của đồng bằng, của miền biển như muối, cá khô, hàng thủ công….để mua về
nguồn lâm, thổ sản, khoáng sản do người Thượng và thương nhân khu vực mang đến.

Xem chi tiết

“Niềm tin tôn giáo” của các vua nhà Trần

 Các nghiên cứu về tình hình tôn giáo các triều đại quân chủ ở Việt Nam nói chung thường đề cập đến nội dung Tam giáo đồng tồn (Phật giáo, Khổng giáo, Đạo giáo) hoặc từng tôn giáo qua các thời kỳ mà ít có nghiên cứu nào đề cập đến niềm tin tôn giáo của bậc “Thiên tử”. Cùng với sự phát triển của nhà nước quân chủ Lý – Trần, hoạt động tôn giáo có thể được chia thành hai lĩnh vực: triều đình và dân gian. Bài viết này đề cập đến một số niềm tin tôn giáo của các vị vua nhà Trần qua các biểu hiện, như: thờ Trời, tin vào mệnh Trời, thờ tổ tiên, tang ma.

Xem chi tiết

Cách tiếp cận mới trong nghiên cứu truyện thơ Nôm

 Truyện thơ nôm là một hiện tượng văn học còn nhiều vấn đề gây tranh cãi. Nguyên nhân chủ yếu là do sự khác biệt trong quan niệm của giới nghiên cứu về đối tượng và phương pháp tiếp cận. Để giải quyết tình trạng này, cần phải thay đổi cách nhận thức về đối tượng. Truyện thơ nôm cần được coi là một loại hình văn học. Nó có những nét đặc thù trong phương thức sáng tác và tiếp nhận; có những đặc điểm riêng về hình thái và tính chất. Muốn nhận diện chính xác lịch sử loại hình, cần đặt nó trong những hệ quy chiếu thích hợp với điểm nhìn rộng lớn, đa dạng hơn.

Xem chi tiết

Sông Bồ và cái tên của nó

Bài viết tìm hiểu nguồn gốc tên gọi của con Sông Bồ ở Thừa Thiên Huế, một vấn đề trước nay chưa thấy tác giả nào lý giải. Theo sử sách, tên của con sông này được đặt theo tên của các vùng đất mà nó chảy qua, đầu tiên (thế kỷ 15) là Đan Điền, sau đó là Phú Ốc, Hiền Sĩ, Cổ Bi. Tuy nhiên, trong dân gian, sông được gọi tên là Sông Bồ. Căn cứ vào những ghi chép trong một số công trình địa chí do Quốc Sử Quán triều Nguyễn biên soạn, tác giả cho rằng, có lẽ do ở thượng nguồn của con sông này mọc nhiều cây Bồ (tức cây Lác, dân gian quen gọi cây Bàng, tên khoa học Lepironia articulata), nên tên sông được gọi là Sông Bồ.

Xem chi tiết

Chính sách thuế dưới thời các chúa Nguyễn (1558 – 1777)

Ngân sách, ngân khố là một trong những yếu tố hàng đầu đảm bảo sự tồn tại và phát triển của bất cứ một chế độ, đất nước nào. Dưới chế độ quân chủ, nguồn ngân sách chủ yếu được bổ sung từ nguồn thuế thu từ hoạt động kinh tế – xã hội của đất nước. Với nghiên cứu nhỏ này, chúng tôi hy vọng sẽ tìm hiểu được chính sách thuế dưới thời các chúa Nguyễn, từ đó góp phần thấy được những ưu điểm cũng như hạn chế của chính sách này đã góp phần tích cực hay ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế nói riêng và xã hội cũng như sự tồn vong của chính quyền Đàng Trong nói chung.

Xem chi tiết

Nghĩ về việc nghiên cứu văn học ở Sài Gòn – Nam Bộ

Nghiên cứu văn học ở Sài Gòn – Nam Bộ là một trong những nhiệm vụ trung tâm của Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ trong 40 năm qua (1975 – 2015). Mỗi giai đoạn hoạt động nghiên cứu văn học đều có những mối quan tâm và những thành quả nhất định. Không đủ điều kiện để làm một cuộc tổng kết những thành quả 40 năm đó, bài viết chỉ xin được nói lên một số suy nghĩ mang tính cá nhân của một người đã có 21 năm được tham gia vào hoạt động của Viện, và đặc biệt chú ý đến văn học của Sài Gòn nói riêng và Nam Bộ nói chung.

Xem chi tiết

Hình tượng Mẫu Liễu qua cái nhìn văn hóa học

Nghiên cứu hình tượng Mẫu Liễu từ góc độ văn hóa học là nghiên cứu những đặc điểm và tính cách riêng của Mẫu Liễu, so với các vị thần khác. Từ đó, lý giải tại sao Mẫu Liễu lại là nhân vật được nhân dân tôn lên thành Thánh Mẫu. Hình tượng ấy phản ánh tâm thức của thời đại, yêu cầu của thời đại, khát vọng của nhân dân. Ở bài viết này, chúng tôi hy vọng góp phần giải thích lý do tồn tại và phát triển của tín ngưỡng Tứ phủ, sức sống lâu dài của nó, tính phổ biến khiến nó có mặt trên hầu khắp các địa bàn của đất nước từ Bắc vào Nam, và sau nữa, giúp để hiểu hơn về tâm thức dân tộc, tư duy dân tộc

Xem chi tiết

Thầy giáo trường Quốc Tử Giám (từ thế kỷ XI đến nửa đầu thế kỷ XIX)

Thầy giáo trường Quốc Tử Giám được gọi là Giáo quan, Học quan (thời Nguyễn gọi Giám thần), do hai chức quan Tế tửu và Tư nghiệp đứng đầu. Mỗi triều đại, số lượng các vị Học quan này có khác nhau, song đều khá nhất quán trong những quy định của nhà nước về tiêu chí lựa chọn, nhiệm vụ, triều phục, hình thức kiểm tra đánh giá năng lực các Học quan cũng như các chế độ đãi ngộ của nhà nước dành cho họ….

Xem chi tiết

Sự lan tỏa của văn hóa Thăng Long đến không gian phật giáo xứ thanh thời Lý – Trần

Xứ Thanh (Thanh Hóa) là “phên dậu” của quốc gia Đại Việt dưới thời Lý – Trần (thế kỷ XI – XIV), là chiếc cầu nối liền 2 vùng văn hóa Việt khi ấy (phía Bắc chịu ảnh hưởng của văn hóa phương Bắc và phía Nam chịu ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ), cũng chính là nơi lắng đọng nhất những tinh hoa văn hóa Thăng Long một thuở. Dưới góc nhìn văn hóa – lịch sử, bài viết đi tìm lại những con đường chuyển tải văn hóa Thăng Long đến vùng đất xứ Thanh thời Lý – Trần và từ đấy chắt lọc ra những dấu ấn văn hóa Đế đô thời kì này trong không gian Phật giáo nơi đây.

Xem chi tiết

Giá trị đạo đức truyền thống trong văn hóa của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên

Đồng bào các dân tộc Tây Nguyên là một bộ phận của đồng bào các dân tộc Việt Nam, văn hóa đồng bào các dân tộc Tây Nguyên cũng góp phần tạo nên những giá trị văn hóa Việt Nam. Bài viết nêu ra một số giá trị đạo đức truyền thống dân tộc biểu hiện trong văn hóa của các đồng bào dân tộc Tây Nguyên nhằm làm rõ hơn “là nền văn hóa thống nhất mà đa dạng trong cộng đồng dân tộc Việt Nam”.

Xem chi tiết

Tư tưởng làng xã ở Việt Nam

Bài viết phân tích khái niệm tư tưởng làng xã, mối liên hệ giữa tư tưởng làng xã với văn hóa làng xã, tư tưởng làng xã với tư tưởng quan phương, tính chất và nội dung của tư tưởng làng xã…. Theo tác giả, tư tưởng làng xã có ảnh hưởng sâu sắc trong đời sống của cư dân nông nghiệp vùng đồng bằng Bắc Bộ, có những đặc thù riêng. Tư tưởng làng xã đã và đang tồn tại lâu dài trong cư dân nông nghiệp, có ảnh hưởng tích cực và tiêu cực đối với sự phát triển của nông thôn Việt Nam.

Xem chi tiết

Công tác khảo hạch đội ngũ quan lại dưới triều Nguyễn (1802 -1885)

…Nhằm quản lí và nâng cao năng lực lực lượng quan lại của mình, triều Nguyễn đã có nhiều biện pháp để khắc chế và giám sát quan lại nhằm tránh tình trạng làm “cong vẹo luật pháp” hay hiện tượng “đánh cắp quyền lực” của nhà vua. Trong khuôn khổ bài báo này, chúng tôi nghiên cứu quy chế khảo hạch quan lại của các vua Nguyễn, tập trung vào 3 nội dung sau: định lệ thời gian khảo hạch; hiệu quả công việc và tư cách đạo đức của quan lại.

Xem chi tiết

“Sôt” và nghi thức “chong-đai” trong đời sống người Khmer Nam Bộ

Tục “chong-đai” (cột tay) là một nghi thức độc đáo xuất hiện ở hầu hết các nghi lễ vòng đời của người Khmer ở Nam Bộ. Nó thể hiện mong ước, niềm tin của các thế hệ người Khmer về một tương lai tươi sáng. Sợi chỉ dùng để cột tay được gọi là “sôt”. Hình ảnh “sôt” không chỉ xuất hiện trong tục “chong-đai” mà còn phổ biến ở các sinh hoạt thường ngày và các lễ tục khác – được xem là biểu tượng cho sự may mắn, hạnh phúc, bình an trong cuộc sống.

Xem chi tiết

Một số vấn đề về văn học dịch ở nước ta hiện nay

Văn học dịch là một bộ phận trọng yếu của đời sống văn học, đóng vai trò là cây cầu kết nối, giao lưu giữa văn hóa, văn học Việt Nam với các nước trên thế giới. Trong gần 30 năm đổi mới vừa qua, mảng văn học dịch đã đạt được nhiều thành tựu trong việc quảng bá, giới thiệu văn học Việt Nam ra nước ngoài và ngược lại, góp phần làm cho đời sống văn học thêm phong phú, đa dạng…

Xem chi tiết

Giao tiếp liên văn hóa Việt – Anh dưới góc nhìn nhân học giao tiếp

Ở Việt Nam cũng như trên thế giới, hiện nay có rất nhiều nghiên cứu về văn hóa, ngôn ngữ, mối quan hệ giữa chúng và vai trò của văn hóa trong giảng dạy ngôn ngữ. Bài viết giới thiệu khía cạnh của liên văn hóa trong giao tiếp tiếng Việt và tiếng Anh. Một số nội dung sơ lược về nhân học giao tiếp và các khái niệm liên quan như cấu trúc hội thoại, hàm ý hội thoại, phép lịch sự… trong sử dụng ngôn ngữ liên văn hóa được bàn bạc, phân tích dưới ánh sáng của nhân học giao tiếp…

Xem chi tiết

Từ cổ, từ lịch sử, từ địa phương trong địa danh Nam Bộ

Trong địa danh Nam Bộ có hàng trăm từ cổ, từ lịch sử và từ địa phương. Trước hết, từ cổ là những từ được sử dụng ngày xưa, nay được thay thế bằng những từ đồng nghĩa tương ứng. Các địa danh Bảy Háp, Ngả Bát, Ngả Cạy… thuộc loại này. Kế đến, từ lịch sử là những từ được sử dụng trước kia, nay đối tượng của nó không còn nữa, gồm các từ chỉ các đơn vị hành chính cũ (Long Châu Hà), các chức danh cũ (Chưởng Cơ), các công trình xây dựng cũ (bảo). Sau cùng, từ địa phương là những từ chỉ phổ biến ở một số địa phương, gồm những từ chỉ tên cây (Cây Sộp), tên địa hình (Bưng Môn), tên các con vật (Cá tra),…

Xem chi tiết

Bước đầu tìm hiểu tục cúng việc lề của người Việt ở Tây Nam Bộ

Bài viết giới thiệu về tục cúng việc lề của người Việt ở Tây Nam Bộ, một dạng của thờ cúng tổ tiên đã được những lưu dân từ miền Bắc, Trung mang vào miền Nam trong quá trình khai hoang mở cõi. Kết quả nghiên cứu cho thấy, những hình thức nghi lễ cũng như lễ vật khá đa dạng, thể hiện lòng thành kính, biết ơn và cảm thông của cư dân Tây Nam Bộ đối với các bậc tiền bối của dòng họ, những vị thần linh, chủ đất, cô hồn, chiến sĩ trận vong,… Đây là một nét văn hóa độc đáo của người Việt ở vùng đất Tây Nam Bộ cần bảo tồn và gìn giữ.

Xem chi tiết