Khảo sát cách đặt tiêu đề trên báo mạng điện tử tiếng Việt và tiếng Anh (Phần 1)

Tác giả bài viết: NGÔ THỊ KHAI NGUYÊN
(Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Huế)

TÓM TẮT

     Bài nghiên cứu đi sâu khảo sát 100 tiêu đề báo mạng điện tử tiếng Việt và 100 tiêu đề báo mạng điện tử tiếng Anh trên 2 bình diện: cấu trúc ngữ pháp và cách sử dụng từ ngữ. Xét về cấu trúc ngữ pháp, trước hết bài viết phân loại các tiêu đề dựa trên đặc điểm cấu trúc ngữ pháp (cụm từ, câu đơn, câu ghép hay câu phức). Tiếp theo, bài viết phân loại các tiêu đề dựa vào mục đích và chức năng của hành động nói, tức là cách tác giả muốn tác động đến tâm lý của độc giả. Và cuối cùng bài viết phân tích cách sử dụng từ ngữ trên báo mạng điện tử tiếng Việt và tiếng Anh. Từ việc so sánh các cách đặt tiêu đề trên báo mạng điện tử tiếng Việt và tiếng Anh, những nét tương đồng và dị biệt trong các cách đặt tiêu đề được tìm ra, mục đích để hiểu hơn về ngôn ngữ tiêu đề báo mạng điện tử Việt – Anh cũng như áp dụng vào việc giảng dạy ngôn ngữ, phong cách học và dịch thuật. Bằng các phương pháp nghiên cứu như phương pháp miêu tả, phương pháp thống kê – phân loại, phương pháp phân tích định tính – định lượng, bài nghiên cứu đã tìm ra những điểm tương đồng và dị biệt về cách đặt tiêu đề trên báo mạng điện tử tiếng Việt và tiếng Anh xét về cấu trúc ngữ pháp và cách sử dụng từ ngữ.

Từ khóa: Tiêu đề, báo mạng điện tử, tiếng Việt, tiếng Anh.

x
x x

1. Mở đầu

     Lịch sử vấn đề nghiên cứu liên quan

     Cùng với sự phát triển của báo mạng điện tử, trong những năm gần đây, việc nghiên cứu về ngôn ngữ báo mạng đang được các nhà nghiên cứu và nhà ngôn ngữ học quan tâm thực hiện. Có khá nhiều công trình và bài nghiên cứu liên quan trực tiếp đến đề tài. Có thể kể ra một số đề tài nghiên cứu trong 5 năm gần đây như:

     Luận văn thạc sĩ của Vũ Lý Thiên Trường (2017) đã chỉ ra cấu tạo ngữ pháp của các tiêu đề cũng như đặc điểm phong cách và ngữ dụng của tiêu đề báo mạng điện tử Đồng Nai. Tuy nhiên, luận văn chưa đi sâu vào việc phân tích cách sử dụng từ ngữ của tiêu đề báo mạng. Hơn nữa, nội dung của luận văn chỉ tập trung vào báo mạng điện tử Đồng Nai chứ không phải báo mạng điện tử nói chung.

     Bài báo của tác giả Nguyễn Thị Thanh Hương (2017) đã chỉ ra mối liên hệ chặt chẽ giữa tiêu đề và lời dẫn trong báo điện tử tiếng Anh, đây là hai thành phần không thể thiếu và có vai trò quan trọng nhất trong một bài báo tiếng Anh. Tiêu đề và lời dẫn có mối liên hệ chặt chẽ không chỉ từ góc độ báo chí mà cả ngôn ngữ. Nếu coi chức năng của tiêu đề là giới thiệu chủ đề của văn bản báo, thì lời dẫn có vai trò không chỉ duy trì mà còn phát triển chủ đề đó thông qua các phương thức từ vựng và ngữ pháp. Tuy nhiên, bài báo này chưa nghiên cứu tiêu đề báo mạng điện tử tiếng Việt.

     Bài báo của tác giả Dương Văn Quang (2014) đã đi sâu nghiên cứu những biện pháp tu từ được sử dụng trong tít báo thể thao, nhất là mảng bóng đá nhằm thu hút độc giả, tạo sự liên tưởng bất ngờ, thú vị, tăng thêm giá trị cho tác phẩm báo chí. Còn tác giả Nguyễn Thị Vân Đông (2015) thì tập trung nghiên cứu những đặc trưng ngôn ngữ của tiêu đề báo chí tiếng Anh và tiếng Việt trên bình diện nghĩa học… Bài báo của tác giả Nguyễn Thị Vân Đông bao quát cả hai ngôn ngữ tiếng Anh và tiếng Việt, đây là điểm đặc biệt hơn so với những bài báo đã nêu.

     Tuy nhiên, chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu về cách đặt tiêu đề trên báo báo mạng điện tử tiếng Việt và tiếng Anh xét về cấu trúc ngữ pháp và lối sử dụng từ ngữ. Đó chính là điểm mới của bài nghiên cứu này.

     Vấn đề cần nghiên cứu

     Nghiên cứu đi sâu khảo sát 100 tiêu đề báo mạng điện tử tiếng Việt và 100 tiêu đề báo mạng điện tử tiếng Anh trên 2 bình diện: 1. cấu trúc ngữ pháp và 2. cách sử dụng từ ngữ.

     Câu hỏi nghiên cứu

     1. Cách đặt tiêu đề của báo mạng điện tử tiếng Việt như thế nào?

     2. Cách đặt tiêu đề của báo mạng điện tử tiếng Anh như thế nào?

     3. Những điểm tương đồng và dị biệt về cách đặt tiêu đề báo mạng điện tử trong tiếng Việt và tiếng Anh là gì?

     4. Kết quả nghiên cứu được ứng dụng như thế nào trong việc dạy học tiếng Việt cho người nước ngoài và tiếng Anh cho người Việt Nam?

     Mục đích nghiên cứu

     Khảo sát các cách đặt tiêu đề trên báo mạng điện tử tiếng Việt và tiếng Anh nhằm để tìm ra những nét tương đồng và dị biệt trong các cách đặt tiêu đề tiếng Việt và tiếng Anh. Mục đích để hiểu hơn về ngôn ngữ tiêu đề báo mạng Việt – Anh cũng như áp dụng vào việc giảng dạy ngôn ngữ và dịch thuật.

2. Cơ sở lý luận

     2.1. Khái niệm báo mạng điện tử

     Báo trực tuyến, báo điện tử, báo mạng hay tin tức trực tuyến là loại hình báo viết được xây dựng theo hình thức một trang web và phát hành dựa trên nền tảng Internet. Báo điện tử được tòa soạn điện tử xuất bản, còn người đọc báo dựa trên máy tính, thiết bị cá nhân như máy tính bảng, điện thoại di động trung – cao cấp… có kết nối internet.

     Khác với một trang web nói chung hay trang thông tin điện tử, báo trực tuyến cập nhật thường xuyên tin tức, đặc biệt là đăng “tin tức thời” hay “tin giật gân” (Breaking news). Báo điện tử cho phép mọi người trên khắp thế giới tiếp cận tin tức nhanh chóng không phụ thuộc vào không gian và thời gian. Sự phát triển của Báo điện tử đã làm thay đổi thói quen đọc tin và ít nhiều có ảnh hưởng đến việc phát triển báo giấy truyền thống.

     Thuật ngữ báo trực tuyến trong tiếng Anh gọi là “Online newspaper”. Sự phổ biến và thuận tiện của việc dùng từ “Online” dẫn đến trên thế giới và trong nước từ này được gắn thẳng vào tên báo, ví dụ “Báo Tin Tức Online”, “Tuổi Trẻ Online”… để chỉ phiên bản trực tuyến.

     2.2. Tầm quan trọng của việc đặt tiêu đề cho báo mạng điện tử tiếng Việt và tiếng Anh

     Theo Hornby và cộng sự (2010), tiêu đề (headline, title) là một văn bản ngắn, được in bằng cỡ chữ to ở vị trí phía trên của bài báo để giới thiệu chủ đề. Tiêu đề thu hút sự chú ý của người đọc và liên quan mật thiết đến đề tài. Trong các báo hiện đại, tiêu đề thường được viết dưới dạng ngắn gọn với nhiều chi tiết của câu đầy đủ bị lược bớt và hầu như đều bao gồm động từ có nghĩa từ vựng.

     Nhờ vào những ưu điểm vượt trội so với báo in và báo chí truyền thống nói chung, báo mạng điện tử ngày càng được quần chúng quan tâm, ưa chuộng và truy cập thường xuyên. Chính vì vậy, nhà báo càng ý thức hơn tầm quan trọng của việc đặt tiêu đề cho báo mạng điện tử tiếng Việt và tiếng Anh. Một tiêu đề có hình thức và nội dung hấp dẫn sẽ tác động hiệu quả đến tâm lý của độc giả và thu hút được nhiều lượt truy cập hơn là một tiêu đề không được “đầu tư” về câu cú và chữ nghĩa. Có thể nói rằng, báo mạng điện tử có cuốn hút được người đọc hay không đều phụ thuộc vào cách đặt tiêu đề cho các bài báo, dù đó là ngôn ngữ Việt hay ngôn ngữ Anh. Đặc biệt, việc sử dụng cấu trúc ngữ pháp thích hợp song song với việc vận dụng từ ngữ một cách khéo léo, uyển chuyển sẽ đem lại những tiêu đề báo mạng điện tử tiếng Việt và tiếng Anh hấp dẫn và lôi cuốn được độc giả.

3. Phương pháp nghiên cứu

     Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu cách đặt tiêu đề của báo mạng điện tử tiếng Việt và tiếng Anh trên 2 bình diện: 1. cấu trúc ngữ pháp và 2. cách sử dụng từ ngữ.

     Nghiên cứu khảo sát 100 tiêu đề báo mạng điện tử tiếng Việt (sưu tầm từ các trang báo: Dân trí, VnExpress, Vietnamnet, Nhân Dân và Tuổi trẻ online) và 100 tiêu đề báo mạng điện tử tiếng Anh (sưu tầm từ các trang báo: BBC, CNN, New York Times, The Sun và Daily Express.)

     100 tiêu đề báo mạng điện tử tiếng Việt và 100 tiêu đề báo mạng điện tử tiếng Anh hoàn toàn được lựa chọn một cách ngẫu nhiên trong giai đoạn 2 năm từ 2019 đến 2020 nhằm để bảo đảm tính thời sự mới nhất của tin tức.

     Phương pháp miêu tả: sử dụng phương pháp miêu tả giúp chỉ ra những đặc điểm của đối tượng, giúp cho việc khảo sát và so sánh dễ dàng hơn.

     Phương pháp ngữ nghĩa – cú pháp: sử dụng phương pháp ngữ nghĩa – cú pháp để nghiên cứu cấu trúc của các quan hệ. Các tiêu đề được phân tích theo các dạng cấu trúc ngữ pháp (câu đơn, câu phức, câu ghép…).

     Phương pháp thống kê – phân loại: sử dụng phương pháp thống kê – phân loại để thống kê số lượng các tiêu đề báo chí và phân loại theo chủ điểm nghiên cứu. Với mỗi kiểu cấu trúc ngữ pháp và mỗi cách sử dụng từ ngữ sẽ có sự phân loại cụ thể và tìm ra tần số xuất hiện trong số 100 mẩu tiêu đề được nghiên cứu.

4. Kết quả nghiên cứu

     Trước hết, bài nghiên cứu sẽ thể hiện kết quả về việc sử dụng các cấu trúc ngữ pháp và sau đó là cách sử dụng từ vựng trên các tiêu đề báo mạng điện tử tiếng Việt và tiếng Anh.

     4.1. Tần số xuất hiện của các dạng cấu trúc trong 100 tiêu đề báo mạng điện tử tiếng Việt và 100 tiêu đề báo mạng điện tử tiếng Anh được phân loại dựa vào đặc điểm cấu tạo cấu trúc ngữ pháp.

     4.2. Tần số xuất hiện của các dạng cấu trúc trong 100 tiêu đề báo mạng điện tử tiếng Việt và 100 tiêu đề báo mạng điện tử tiếng Anh được phân loại dựa vào mục đích và chức năng của hành động nói.

     4.3. Xét về cách sử dụng từ ngữ

Còn tiếp. Kính mời Quý độc giả xem tiếp phần 2:

Khảo sát cách đặt tiêu đề trên báo mạng điện tử tiếng Việt và tiếng Anh (Phần 2)

Nguồn: Tạp chí Khoa học Ngôn ngữ và Văn hóa, ISSN 2525-2674, Tập 4, Số 3, 2020

Thánh Địa Việt Nam Học
(https://thanhdiavietnamhoc.com)