Triều Nguyễn

Súng thần công là hỏa khí nhằm tiêu diệt quân địch từ xa, loại súng này thường có kích thước lớn, có trọng lượng nặng, lúc đầu được đúc bằng đồng, sau được đúc bằng sắt và gang. Đây là loại vũ khí được sản xuất từ thời nhà Hồ đánh quân Minh, nhưng sang đến thời Nguyễn, các vua đã cho đúc thêm nhiều súng thần công để phòng thủ sẵn sàng bảo vệ Tổ quốc, đồng thời còn để biểu trưng cho sức mạnh của vương triều.

Việt Nam vào thế kỷ XVII-XVIII là thời kỳ chiến tranh TrịnhNguyễn và chia cắt đất nước Đàng Trong-Đàng Ngoài. Đây là thời kỳ các chúa Nguyễn ở Đàng Trong tập trung mọi nỗ lực để khẳng định mình như một vương quốc độc lập, nhằm chống chúa Trịnh ở Đàng Ngoài, mở mang lãnh thổ, phát triển kinh tế – đô thị, mở rộng quan hệ quốc tế, giao lưu văn hóa, thu dụng nhân tài. Phố cảng Thanh Hà ra đời và phát triển trong bối cảnh thịnh vượng đó của đất Đàng Trong

ài viết tìm hiểu quá trình hình thành nên khối tư liệu quý giá này, cùng ngược dòng lịch sử đôi nét về hệ thống quản lý văn bản hành chính hay còn gọi là văn thư lưu trữ của các triều đại phong kiến Việt Nam nói chung và triều Nguyễn nói riêng. Từ đó đi sâu tìm hiểu quá trình hình thành, quản lý châu bản trong hệ thống lưu trữ triều Nguyễn và việc quản lý sử dụng các di sản tư liệu này đến ngày nay.

Năm 1858, Thực dân Pháp đánh chiếm Đà Nẵng, mở đầu cuộc xâm lược Việt Nam, qua nhiều giai đoạn. Với hòa ước 1884, Pháp đã đặt toàn bộ sự hỗ trợ trên toàn lãnh thổ Việt Nam. Một nền chính trị và kinh tế xã hội mang tính chất tư bản thực dân bao trùm lên nền tảng của một xã hội phong kiến cổ truyền Việt Nam. Các đô thị Việt Nam, trong hoàn cảnh đó cũng có nhiều chuyển hóa căn bản….

Thành Tân Sở được xây dựng từ năm 1883, với mục đích phồng khi có sự cố trong trường hợp quân đội Pháp tấn công Kinh thành Huế. Khi xây thành Tân Sở, Nguyễn Văn Tường đã huy động trên 1.000 binh lính, dân phu giúp sức. Cả dã sử lẫn chính sử sau này đều khen địa cuộc Tân sở và cho rằng hai ông Tường và Thuyết sành địa lý, dịch học và binh pháp. Tân Sở có mạch đất thể hiện tính biểu tượng của “con rồng có ngà”, chữ Hán gọi là “Long cầu”…

Thời Nguyễn, Việt Nam đã trở thành một quốc gia thống nhất về mặt lãnh thổ. Triều Nguyễn trong quá trình xây dựng và củng cố chính quyền luôn đặt vấn đề duy trì vào bảo vệ vững chắc cương giới làm nhiệm vụ hàng đầu. Tuy nhiên, trên thực tế rất nhiều vấn đề nảy sinh khiến triều đình gặp khó khăn trong việc thực hiện nhiệm vụ quan trọng đó. Trong khoảng thời gian 1848- 1883, thời trị vì của Tự Đức, tình trạng mất ổn định về an ninh quốc phòng đã diễn ra một số tỉnh biên giới phía Bắc: Cao Bằng, Lạng Sơn, Hưng Hoá, Tuyên Quang và Quảng Yên.

Theo tương truyền, Thuận Thiên Cao Hoàng Hậu nằm mơ thấy thần dâng một cái ấn ngọc đỏ như mặt trời, rồi sinh ra một hoàng nam, sau này lên ngôi, lấy hiệu là Minh Mạng. Vua Minh Mạng là người nghiêm túc trong công việc. Ông lại có tính thận trọng. Những chương sớ trong ngoài dâng lên, nhà vua đều xem hết. Việc thường thời điện dụ cho các nha, nghị chỉ phê phát, việc quan trọng thời nghị soạn bối chỉ, hoặc giao bản thảo, hoặc châu phê.

Ngự Hà được đặt tên dưới triều vua Minh Mạng. Sông này uốn nắn thành 5 đoạn gãy khúc như hình thước thợ, cắt mặt bằng Kinh thành Huế, chiều dài đo được 3.375m. Hiện nay ở phía bắc Ngự Hà còn hai tấm bia bằng đá thanh: Ngự Hà kiều bi ký và Khánh Ninh kiều bi ký. Bia dựng vào ngày 1 tháng 10 năm Bính Thân, tức là ngày 9-11-1836. Nhận thấy Ngự Hà là công trình tiêu thủy quan trọng ở Thành nội, chúng tôi xin công bố toàn văn hai bài văn bia để giới thiệu dòng sông lịch sử này.

Có lẽ chẳng mấy ai thấy được vua Gia Long mà tường thuật lại một cách chi tiết như Michel Đức Chaigneau trong “Souvenir de Huế” ghi lại những kỷ niệm của ông về Huế lúc ông còn thơ ấu, theo cha là J. B. Chaigneau vào bệ kiến vua Gia Long.

Lâu nay khi nhắc đến triều Nguyễn và những dấu ấn cải cách triều Nguyễn để lại người ta thường nói đến cuộc cải cách hành chính năm 1831-1832 dưới thời vua Minh Mệnh. Thực tế đây cũng là cuộc cải cách hành chính lớn và triệt để nhất của triều Nguyễn, được người đời sau so sánh với cuộc cải cách của vua Lê Thánh Tông năm 1466-1471 và đánh giá là một trong hai cuộc cải cách có quy mô lớn nhất và đạt hiệu quả cao nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam….

Trước đây, nhà Nguyễn (1802-1945), vương triều cuối cùng của Việt Nam, thường bị đánh giá một cách tiêu cực như là vương triều đã để mất nước vào tay chủ nghĩa thực dân Pháp. Tuy nhiên, từ thập niên 90 của thế kỷ trước, trong giới nghiên cứu lịch sử Việt Nam đã xuất hiện xu hướng đánh giá lại vương triều này từ những góc độ tích cực hơn, Ví dụ như các nghiên cứu về việc xác định lãnh thổ dưới triều Minh Mạng, về cải cách cơ cấu nhà nước hay việc áp dụng chế độ công điền dưới triều Nguyễn…

Thế kỷ XVI – XVIII được gọi là thời kỳ vàng son của thương cảng Hội An. Để có được sự phát triển này, Hội An đã có một chiều dài hình thành từ những chủ nhân đầu tiên của nền văn hoá Sa Huỳnh; được kế cận, tiếp nối đến thời Chămpa và phát huy rực rỡ thời kỳ Đại Việt. Tiền đề tạo bước chuyển đổi đó tựa nhịp cầu nối giữa những sự kiện, những dấu vết của tầng/nền văn hoá là những tác nhân kích thích… tạo cho Hội An trong mỗi giai đoạn có diện mạo đặc thù riêng biệt.

Luân Quốc công Tống Phước Trị, sống ở thế kỷ XVI – vị khai quốc công thần triều Nguyễn, một phần cuộc đời ông đã được các bộ sử lớn của triều Nguyễn ghi chép nh- Đại Nam liệt truyện tiền biên, Đại Nam thực lục chính biên, Đại Nam nhất thống chí1… đặc biệt là bộ Đại Nam liệt truyện tiền biên là bộ sử ghi chép chuyện các nhân vật dưới thời trị vì của các chúa Nguyễn từ năm 1558-1777 (bắt đầu từ Chúa Tiên – Nguyễn Hoàng đến chúa Nguyễn Phúc Thuần) gồm 124 nhân vật (chưa kể nhân vật phụ chép), có 18 nhân vật người Thanh Hoá trong đó có Tống Phước Trị…

Hiếu học là một trong những truyền thống chung, vốn có từ rất lâu đời của người Việt nhưng những biểu hiện của truyền thống tốt đẹp này ở mỗi thời và mỗi nơi bao giờ cũng hàm chứa những sắc thái riêng rất rõ rệt. Thực tiễn sinh động của nền giáo dục Nho học ở đất Gia Định xưa cũng đủ để chứng tỏ điều này. Nho giáo vốn đã theo chân các Nho sĩ đến với lực lượng người Việt ở đất Gia Định từ rất sớm, nhưng, có một thời khá lâu dài, người Việt ở đất Gia Định học Nho giáo để biết phép đối nhân xử thế, học làm người chứ không phải học làm quan…

Từ khi Nguyễn Hoàng, vị chúa khai sáng của triều Nguyễn vào trấn thủ Thuận Hoá (giữa thế kỷ XVI) cho đến nửa đầu thế kỷ XX, dòng họ Nguyễn ở Gia Miêu (Tống Sơn, Thanh Hoá) đã trở thành một trong những thế lực có ảnh hưởng lớn nhất trên vũ đài chính trị nước ta trong suốt gần 4 thế kỷ. Sau một thời kỳ gây dựng và củng cố chính quyền Đàng Trong, vương triều nhà Nguyễn đã được thiết lập vào năm 1802 và kết thúc năm 1945. Trong khoảng thời gian gần trọn một thế kỷ (1802 – cuối thế kỷ XIX), nhiều người con ưu tú của Thanh Hoá – vùng đất quê hương nhà Nguyễn đã trở thành những danh nhân nổi tiếng trên khắp các lĩnh vực chính trị, quân sự, văn hoá, giáo dục …